www.kervanci63.tr.gg Öğretmenlerin ve Atanamayanların gözü kulağı, her şeyi

 

 

İslamiyet Öncesi Türkler

Ø       Asya Hun Devleti ilk Türk Devleti. Orta Asya’da ilk defa siyasi birliği sağlamışlardır. Türk Devlet geleneğini başlatmışlardır. Kurucu Teoman en ünlüsü Mete’dir. Mete onluk sistem getirmiştir. Gerçek anlamda kurulmuş ilk Türk Devletidir.

Ø       Türk adını kullanan ilk devlet Gök – Türk Devletidir.

Ø       İl: Devlet.

Ø       Han, Hakan, Kağan, Yabgu, Tanhu: Devlet hükümdarı.

Ø       Kut: Hükümdara ülkeyi yönetmesi için Gök Tanrı tarafından verildiğine inanılan düşünce

Ø       Tigin: Kağan’ın erkek çocuğu.

Ø       Şad: Tiginleri devlet yönetiminde deneyim kazanmaları amacıyla ülkenin çeşitli yerlerinde “şad” adı verilen kişilerce eğitilmesi.

Ø       Hatun: Hükümdarın eşi. Kağan sefere çıkınca ülkeyi yönetir, elçileri kabul eder ve ülkeye başkanlık ederdi.

Ø       Veraset Sistemi: Tahta geçmede belirli bir sistem yoktu. Salt bu yüzden ülkelerin yıkılma nedeni olarak gösterilebilir. Devlet hanedanın ortak malı sayılabilirdi. Türklerde ilk devlet teşkilatı Mete tarafından oluşturulmuştur.

Ø       İkili Sistem: Devlet doğu – batı, ya da sağ – sol olarak ikiye bölünerek yönetilirdi. Doğu kutsal sayıldığı için devletin merkezi doğuda bulunurdu ve doğu tarafını Hakan yönetirdi. Batı kısmında hükümdarın kardeşi ya da oğullarında biri “Yabgu” unvanıyla atanırdı. Batı tarafı içişlerinde serbest dış işlerinde ise doğuya bağlıydı.

Ø       Kurultay - Kengeş: Devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı büyük meclise “kurultay” denir. Siyasi, askeri, ekonomik, sosyal ve dini sorunlar kurultay da görüşülüp karara bağlanırdı.

Ø       Toy: Kurultay toplantılarına verilen ad, Hakan’ın düzenlediği yemekli toplantılar.

Ø       Başkentler: Hunlar (Ötüken), Göktürkler (Ötüken), Kutluklar (Ötüken), Uygurlar (Kalabasagun/Ordubalık)

Ø       Toygun: Kurultaya katılma hakkını elinde bulunduran kişi.

Ø       Aygucı: Başbakan

Ø       Buyruk: Bakan

Ø       Bitikçi: Katip, yazışmalardan sorumlu

Ø       Tamgacı: Dış politikadan sorumlu

Ø       Tarkan: Ordu komutanı

Ø       Apa: Sivil yönetici

Ø       Tudun: Vergi – Denetim işin başı.

Ø       Yargucı: Yargıçlar

Ø       Yargu: Hakan’ın başkanlık yaptığı mahkemeler. Siyasi suçlara bakılırdı.

Ø       Ağılığ: Hazine görevlisi

Toplumsal Yapı

Ø       Oğuş: Aile

Ø       Urug: Soy, aileler birliği, sülale

Ø       Boy: Soylar birliği, toplumsal ve siyasal bir birimdir.

Ø       Budun: Boylar birliğidir. Millet

Ø       İl: Budunların başına Hakan’ın geçmesiyle oluşur. Devlet şiii

Ø       Töre: Orta Asya Türk toplumlarında devlet hayatını düzenleyene yazısız kurallarıdır. Uzun zaman içinde oluşan kurallar dogmatik olmadığından değişebilir. Hakan ve Kurultay yeni kural koyabilir ve değiştirebilir. Törenin değişmez ilkeleri de bulunur.

Zamanın Ölçülmesi:

Ø       12 Hayvanlı Takvimi kullanılmıştır. Yıllar hayvan adlarıyla belirlenmiştir.

 

 

Ekonomik Yaşam:

Ø       Büyük oranda hayvancılığa dayanır. Uygurlar yerleşik yaşamdan dolayı tarımla uğraşmışlardır.

Ø       Ticaret de ise, Hazar ve Uygur Türkleri gelişmiştir. En çok Çin ile yapılmıştır.

Ø       İlk metal parayı Türgişler basar.

Sözlü Edebiyat

Ø       Savlar: Atasözleri. Türklerin yaşam tarzlarını anlatır.

Ø       Sagu: Ölen büyük kişiler için söylenir.

Ø       Koşuk: Müzik eşliğinde söylenen şiirlerdir.

Destanlar:

Ø       İslam öncesi Türk adet, töre, inanç ve hayat tarzları hakkında bilgi veren kaynaklar

Ø       Oğuz Kağan: Hun

Ø       Türeyiş: Uygur

Ø       Ergenekon: Gök – Türk

Ø       Manas: Kırgız

Ø       Dede Korkut: Oğuz – Kıpçak

Ø       Alper Tunga: Saka

Dil ve Yazılı Edebiyat:

Ø       Türkler tarih boyunca Gök – Türk, Uygur, Soğd, Kyril, Arap, Latin alfabelerini kullanmış.

Ø       Göktürk Alfabesi: Türklerin kullandığı ilk alfabe.

Ø       Orhun/Gök - Türk Anıtları: Türk tarihinin ilk yazılı belgeleri olan Orhun anıtları, Bilge Kağan, Kültigin ve Tonyukuk adına dikilmiştir.

Ø       Orhun kitabelerinde Türk idare ve sosyal yapısı hakkında pek çok bilgi mevcuttur. Sosyal devlet anlayışının bu dönemde ortaya çıktığı söylenebilir.

Ø       19 yy. da Danimarkalı dil bilimci Thomsen tarafından okunmuştur.

Ø       Karabalsagun; Uygurlar ve Yenisey; Kırgızlar yazılı anıtları dikilmiştir.

Din ve İnançlar:

Ø       Atalar Kültü: Ölen atalarının mezarlarına saygı duyma.

Ø       Tabiat Kuvvetlerine İnanç: Bir çok tabiat kuvvetine saygı duyarlardı. Kayın ağacı başta.

Ø       Kam/Şam: Din adamı. Babadan oğla geçerdi. Kurban törenlerini yönetirdi. Hakan danışırdı. En yaygın inanış kurbandır.

Ø       Yuğ: Cenaze töreni.

Ø       Balbal: Mezarın başlarına dikilen taşlar.

Ø       Kurgan: Mezar.

Ø       Türklerin tarih boyunca kabul ettikleri dinler: Gök – Tanrı, Budizm, Manihaizm, Musevilik, Hıristiyanlık, İslamiyet. Sadece Hazarlar hem Musevi, Hıristiyanlık hem de İslam’a inanmışlar. Hazarlılar, Museviliği ilk kez inan Türkler. Karluklar ilk İslam’ı benimseyenler.

Sanat

Ø       Hayvan üslubu, bozkır yaşamının tipik özelliğidir.

Ø       Heykel, Balballar ve Gök – Türk prensi Kültigin’in başı bulunmuştur. Uygurlarda daha çok gelişmiştir.

Ø       Mimari; Kubbeli türbeler ve köşe üçgenlerinin yaratıcıları Uygurlardır.

Ø       Resim, Uygur ressamlar minyatür sanatını İslam dünyasına yaymıştır.

Ø       Müzik; halk ozanlarının kullandığı “kopuz” denilen çalgı aleti var. Uygurlar, tiyatro, pandomim ve bale de vardır.

 

 

 

 

İslamiyet Sonrası Türkler

Devlet Yönetimi

Ø       İlk Türk İslam devleti Karahanlılar. En büyük Türk – İslam devleti Büyük Selçuklular.

Ø       Sultan: Devlet başkanı

Ø       Veraset: Ülke ailenin ortak malı anlayışı devam ediyor.

Ø       Kut: Eski anlayış devam etmiştir.

Ø       Melik: Sultan’ın çocukları

Ø       Hacip: Divan üyeleri ile Sultan arasında ki ilişkiyi düzenler.

Ø       Atabey: Meliklerin eğitim – öğretimden sorumlu şahıs

Ø       Menşur: Eski Türk devletlerinde yoktur. Menşur halifenin onayını alma işlemidir.

Ø       Vezir: Sultanın vekili olarak bütün devlet işlerinden sorumludur.

Ø       Başkentler: Karahanlılar (Doğu, Balasagun; Batı, Semerkant). Gazneliler (Gazne).          B. Selçuklular (Cend, Rey, İsfahan, Nişabur). Anadolu Selçuklular (İznik, Konya).

Divan – ı Saltanat (Hükümet): Divanda iç ve dış işler, maliye, ordu, eğitim, genel teftiş ve yazışma işleri görüşülür.

Ø       Divan –  ı arz: Askerlik, ordu işlerinden sorumludur.

Ø       Divan –  ı istifa: Mali işlere bakar. Divanın sorumluluğunu da yapardı.

Ø       Divan –  ı işraf: Askeri ve hukuki işler dışında tüm işler dışında her türlü denetim işine bakardı.

Ø       Divan –  ı tuğra: İç ve dış yazışma işlerine bakardı.

Ekonomik Hayat – Toprak Yönetimi (Anadolu Selçuklularda)

1.     Miri arazi:

Ø       Has arazi: Geliri hükümete ayılan topraklar

Ø       İkta arazi: Ordu mensuplarına ve devlet mensuplarına hizmet e maaş karşılığı verilen topraklar. Bu topraklar satılamaz, miras bırakılamazdı.

Ø       Vakıf arazi: Miri veya mülk arazilerden geliri ilmi veya sosyal kuruluşların masraflarına ayrılan topraklar. Bu topraklar satılamaz, miras bırakılamazdı.

2.     Mülk arazi: Devlet adamlarının başarılarından dolayı verilen topraklar. Alıp – satma, miras bırakma hakkı vardı.

            I. Mesut zamanında ilk para basılmıştır. İlk gümüş para II. Kılıç Arsan ilk altın ise      I. Alahattin Keykubat basmıştır. Kervansaraylara önem veriyorlar. Devlet ilk kez sigortacılığı başlatmıştır. Ticaret yollarının güvenliği sağlanmıştır.

Sanat ve Edebiyat

            Selçuklu mimarisinde süsleme amacıyla şunlar kullanılmıştır:  Bitki motifleri, hayvan resimleri, yazı, geometrik şekiller. İnsan figürleri yer almamıştır.

Dini Mimariler

Ø       Camiler

Ø       Mescitler: Minberi olmayan küçük camilerdir.

Ø       Medreseler: Bilim ve düşünce hayatının merkezidir.

Ø       Türbe ve Kümbetler: Mezar anıtlarıdır. Silindirik çokgen gövdeli konik veya piramit olanlarına da kümbet denir.

Ø       Külliyeler: Camii ile birlikte kurulan medrese, kütüphane, imaret, hastane, ve hamam gibi yapıların bütünüdür. Sosyal bir merkezdir. Bu merkezin odağını camii teşkil eder.

Sivil Mimariler: Saray ve köşkler, kervansaraylar, hamamlar, köprüler, darüşşifalar.

Bilim adamları

Ø       Farabi: Aristo’dan sonra ikinci öğretmen olarak tanınır. Felsefe, mat., astro., mantık…

Ø       El Bruni: Serbest düşünmeyi savunmuştur. Dünyanın güneş etrafında dönüğü…

Ø       İbn – i Sina: Tıp eserleri Avrupa’da yıllarca okutulmuş. Büyük, küçük kan dolaşımı…

Ø       Gazali: Müderris. Siyasi ve bölücü din hareketleriyle mücadele etmiş.

Ø       Ömer Hayam: Takvim – i Celali oluşturmuş. Mat, tıp, astro, eserleri var.

Osmanlı Devletinde Kültür ve Uygarlık

Devlet Yönetimi

Ø       Padişah:

Ø       Şehzade: Padişahın erkek çocukları.

Ø       Lala: Şehzadenin eğitiminden sorumlu kimse.

Ø       Veraset sistemi: Ülke ailenin ortak malıdır.

Ø       Başkentler: Söğüt, Karacahisar, Bursa, Edirne, İstanbul. Sebep; fetih politikaları.

Ø       I. Murat: Ülke ailenin ortak malı ilkesini değiştirip. Ülke padişah ve çocuklarının ortak malı ilkesini getirmiştir.

Ø       I. Mehmet: Devlet yönetimini tam anlamıyla merkeziyetçi bir yapıya getirir. Fatih Sultan Mehmet. Devlet yönetimiyle ilk kez yasa çıkarıyor. Fatih’e kadar töre uygulanmakta. Ülkenin sadece padişahın malı anlayışını getirmektedir.

Ø       I. Selim: Yönetimde teokratik bir anlayış getirmiştir. Yavuz Selim. Halifelik Osmanlıya geçer.

Ø       I. Ahmet: Ekber ve Eşber sistemini getiriyor. Büyük ve olgun şehzadenin başa geçmesi ilkesini oturtmuştur. Kafes sistemini getirmiştir.

Ø       III. Selim: Meşaeret Meclisi kurmuştur.

Ø       Tanzimat Fermanı: Padişahın yetkileri kısıtlanıyor. Kanunun padişahtan önce gelir.

Ø       1876 Kanun – i Esasiye:  Halk dolaylıda olsa yönetimde söz sahibi oluyor. Mebuslar Meclisi oluşturuluyor. I. Meşrutiyet ilan ediliyor.

Ø       1908: II. Meşrutiyet ilan ediliyor. Çok partili yaşama geçildi.

Merkez Teşkilatı/Saray: Padişahın devleti yönettiği ve özel hayatını geçirdiği yerdir.

Ø       Topkapı Sarayı akla gelmeli. 15. yy. da yapıldı. 19. yy. da ise Yıldız ve Dolmabahçe Sarayları kullanıldı.

Ø       Birun: Devlet adamları var. Sarayın dış bölümü. Devlet işleri görüşülüyor.

Ø       Enderun: Saray okulu demek. Devlet memuru yetişiyor. Sarayın iç bölümü. Enderun odalar ve harem olmak üzere ikiye ayrılır.

Divan – ı Hümayun/Hükümet: İlk divan Orhan Bey zamanında kurulmuştur. Divanda alınan kararlar danışma niteliğindedir. Son karar padişaha aittir.

Ø       Padişah: Divanın tabi üyesi iken. Fatih’ten itibaren toplantılara katılmadılar.

Ø       Sadrazam: Başlangıçta tek olan veziri azam devlet genişleyince sekizse kadar çıktı. Veziri azam olmak için temel şart Türkçe bilemek ve Müslüman olmaktı. Kanuni döneminde sadrazam adını almışlar.

Ø       Defterdar: Mali işlerden sorumludur. Anadolu ve Rumeli defterdarlığı olmak üzere ikiye ayılır. Rumeli tarafı baştır.

Ø       Kaz Asker: İlmiye sınıfından olup, divandaki büyük askeri davalara bakardı. Kadıların atanması, adalet, eğitim ve kültür işlerine bakardı.

Ø       Nişancı: Padişahın fermanı ve tuğrasını çekerdi. Tapu ve kadastro işlerine bakar dirlikten sorumludur.

16. yüz yıldan sonra da:

Ø       Kaptan – ı Derya: Donanma komutanı.

Ø       Yeniçeri Ağası: Orduyu ilgilendiren bir konu olursa divana çağrılırdı.

Ø       Müftü/Şeyhülislam: Divanın tabii üyesi değildir. Verdiği karara fetva denir. Gerektiğinde, alınan kararların İslam’a uygun olmadığına karar vermek için katılırdı.

Ø       Reis-ül Küttap: Nişancıya bağlıyken. Dış işlerinden dorumlu.

Divan Yönetiminde Yer Alan Üç Kol

1.     Seyfiye: İki görevi var. Yönetim ve askerlik alanında. Padişah, sadrazam ve yeniçeri ağası bu sınıftan.

2.     İlmiye:

Ø       Tedris (Bilgi aktarma): İslam’ı öğretme amacı güder. Bu görevi Müderrisler yürütür.

Ø       Kaza: İslam hukukuna göre hüküm verme yetkisi olan kaza yetkisini padişah adını kullanırdı. Kadılar hükmü uygulardı. En büyüğü kaz askerdi.

Ø       İfta: Yapılan işlerin şeriata uygun olup olmadığını müftüler yürütürdü. En büyüğü Şeyhülislam’dır. Kadı’da ilmiye sınıfındadır.

3.     Kalemiye: Osmanlının mali ve idari bürokrasisidir. Yönetim ve maliye görevleri vardır. Nişancı, yönetim. Defterdar, maliye.

Osmanlı Devletinde Hukuk

Ø       Şeri: Kuran – ı Kerim ve hadislere dayanır.

Ø       Örfi: Örf ve adetlere ve padişahın fermanları dayalıdır.

Ø       Emir – i Dad: Adalet bakanı

Ø       Divan – ı Mezalim: Hükümdarın başkanlık ettiği ve devlete karşı ağır suç işleyen kişiler..

Osmanlı Devletinde Hukuk

Ø       Fatih yasası (Kanunname – i Ali Osman): İlk yasa.

Ø       Avrupa ile ilişkiler sonucu 1840 ceza kanunu çıkarılır.

Ø       Mecelle: İlk medeni hukuk. Ahmet Cevdet Paşa İslami kurallara göre hazırlandı.

Ø       Süleymaniye: 1. Süleyman çıkarmıştır. En kapsamlı kanun. Kanuni Süleyman.

Ø       Adalet işlerinin divandaki sorumlusu kazaskerdir.

Ø       Osmanlıda adalet işlerine kadılar bakardı.

Osmanlı Devletinde Ekonomi

Ø       Mülk arazi: Mülkiyeti kişiye ait topraklar. Alınabilir, satılabilir ve miras bırakılabilir.

Alınan vergilere bakılırsa; öşrü Müslüman’dan alınan vergiler. Haraci, gayrimüslimlerden alınır. 

Ø       Miri arazi: Devlete ait. Çeşitli türleri var.

Dirlik arazi: Hizmet karşılığı devlet adamlarına verilen araziler.

Vakıf: Geliri camii, medrese…

Paşmaklık: Padişahın hanım ve kızlarına

Malikane: Üstün hizmetleri nedeniyle

Mukataa: Geliri doğrudan hazineye bırakılan topraklar

Yurtluk: Sınır boylarındaki komutanlara akıncı boylarına verilir

Ocaklık: Gelirleri kale muhafızları ve tersane giderlerine

Devlet göçebelerden Adet – i Ağnam vergisi alırdı.

Vergiler:

1.     Şeri Vergi: İslam hukukuna göre alınan vergidir.

Ø       Öşür/Aşar: Müslüman’dan alınan vergi ürünün %10 her bölgeden farklı oranda alınıyor.

Ø       Haraç: Müslüman olmayan halktan alınan vergi.

Ø       Cizye: Müslüman olmayan halktan askerlik hizmetinin muaf tutulması ile alınan vergi.

2.     Örfi Vergi: Devletin sürekli ya da olağanüstü durumlarda padişahın emriyle konulan vergi. Avarız…

Ticaret:

Derbentçi: Ticaret yoları üzerinde güvenliği sağlar.

Menzil Teşkilatı: Posta ve haberleşme işlerini yürütürdü.

Bedesten: Kapalı çarşı

Kapitülasyonlar

Ø       1740 yılında 1. Mahmut Fransa’ya kapitülasyonları sürekli yürürlükte tutmayı kararlaştırır.

Ø       1838’de 2. Mahmut İngiltere ile imzalanan Balta Limanı antlaşması ile Osmanlı devleri bağımsız bir dış ekonomik politikası izleyebilme imkanı kalmadı. Osmanlı Avrupalıların açık bir pazarı haline geldi.

Dış Borç: İlk dış borç Kırım savaşı sırasında Abdülmecit zamanında kullanıldı. 1881 yılında da Duyun – u umumuyi kuruldu.

Maliye:

Ø       ilk Osmanlı bütçesini Tarhuncu Ahmet Paşa düzenlemiştir.

Ø       İlk bakır para Osman Bey, ilk altın parayı Fatih zamanında basılmıştır. İlk gümüş ise Orhan Bey zamanında basılmıştır. 1839 yılında Abdülmecit zamanında Kaime adlı ilk kağıt parası basıldı.

Sanat:

Ø       Erken dönem: Yeşil cami (İzmit), Ulu cami (Bursa), Topkapı Sarayı (İstanbul)

Ø       Klasik Dönem: Mimar Sinan bu dönem de görülür. Şehzade Cami (çıraklık), Süleymaniye Cami (kalfalık), Selimiye Cami (usta). Sultan Ahmet camisini Mimar Davut Ağa ile Mehmet Ağa gibi ünlü mimarlar yapmış.

Ø       Geç Dönem: 18. yüzyılda Lale Dönemi Türk mimarisi Avrupa mimarisinin etkisinde kalmıştır.