EDWARD CHACE TOLMAN

Tolman “Hayvanlarda ve insanlarda amaçlı davranış” adlı temel çalışmasında kuramını amaçlı davranışçılık olarak nitelendirmiş daha sonra bu kuramını işaret-gestalt yada beklenti kuramı olarak değiştirmiştir. Tolman psikolojinin tamamıyla objektif bir bilim olmasını savunmuş, içe bakış yöntemini reddetmiştir. Davranışçılığı ise insan yada hayvan davranışlarının amaçlarını, niyetlerini göz önünde bulundurarak açıklamaya çalışmıştır. Davranışçıların savunduğu gibi küçük davranış birimleriyle, hareketlerle değil, bütüncü davranışlarla çalışmak gerektiğini savunmuştur. Tolman’a göre davranış amaca yöneliktir; davranış amaç doğrultusunda çevre koşullarına göre değiştirilebilir, uyum sağlayabilir özelliğe sahiptir. Tolman davranışı bilişsel süreçleri keşfetmek amacıyla çalışmıştır.

Edward Tolman, sistemini doğru bir davranışçılık olarak tanımlamaktadır;çünkü odak noktası, bilinç yerine davranıştır ve içgörü yerine nesnel gözlemdir.
Tolman'a göre:bütünsel davranış amaçsal niteliğe sahiptir ve ayrıca bilişsel ve uysaldır.

* Tolman’ın amaçlı davranışçılığı

Tolman’a göre davranış amaca yönelik etkinliklerdir. Örneğin telefon etmek, su içmek gibi. Davranış amaca yönelik olduğunda amaç bazı şeylerden kaçmak, bazılarını elde etmek olabilir. Mesela kafesteki kuş kafesten kaçmak için çabalarken; bir satıcı malının satışında kar elde etmeye uğraşır. Tolman davranışı amaç etrafında organize ettiğinden kuramına amaçlı davranışçılık adı verilmekte ve bütüncü davranış üstünde çalışmak gereğini de vurgulamıştır.

* Bütüncü davranış

Tolman’a göre davranışı küçük parçalara, elementlere ayırarak çalışmak, davranışın anlamını kaybettirir. Bu yüzden anlamlı bütünlüğü olan amaca yönelik davranışlar üstünde çalışmak gerekmektedir. Ör: yemek pişirme, çamaşır yıkama gibi.

* Tolman’a göre öğrenme

Tolman’a göre öğrenme temel olarak çevreyi keşfetme sürecidir. Organizma bir işaretin diğer bir işarete götürdüğünü keşfeder ve bunları kullanarak amacına ulaşır. Örneğin bir öğrenci gündüz saat 12:00 olduğunda bunu öğle yemeğinin izleyeceğini öğrenir.

Beklenti: Kapı ziline basıldığında zil sesinin duyulması beklenir. Kapı ziline basıp da zil sesinin duyulmasını beklemek bir beklentidir.

Denence: Yaşantı geçirmeden önceki ilk geçici beklentilere denir. Yaşantılarla doğrulanır yada doğrulanmaz. Doğrulandığında beklenti devam eder. Doğrulanmadığında ise terk edilir. Örneğin lezzetli bir yemek yeme beklentisiyle lokantaya giden kişi eğer yemeği beğenmemişse denence doğrulanmamıştır. Ve gelecek sefer aynı lokantaya gitmez.

Güdülenme: Organizmanın çevredeki hangi olaylara dikkat edeceğini belirler. Örneğin aç bir organizma çevredeki yiyeceklere, susuz bir organizmada çevredeki su ile ilgili uyarıcılara dikkat eder.

En az çaba ilkesi: Organizma bilişsel haritasını kullanarak diğer koşullar eşit olduğunda kendisini en kısa şekilde amaca ulaştıran yolu seçmektedir. Buna denir.

* Zihinsel deneme yanılma

Tolman organizmanın seçimden önce seçme noktasında durup karar verme öğelerini bilişsel olarak gözden geçirdiğini belirtmektedir. Bu sürece de zihinsel deneme-yanılma adını vermektedir. Fare labirentte yiyeceğe en kısa yoldan nasıl gidebilirim gibi çözümler ararkenki hareketleri, alternatif bir yol araması zihinsel deneme yanılmadır. Bu deneme-yanılma çözüm bulununcaya kadar devam etmektedir.

* Performansa karşı öğrenme

Öğrenilenlerin gerek duyulduğunda gözlenebilir davranışa dönüştürülmesine performans denir. Örneğin T bankasının nerde olduğunu biliriz ancak bankaya ihtiyaç duyduğumuzda bu bilgiyi kullanırız.

* Tepki öğrenmeye karşı Amaç Öğrenme Kartları

Tolman’a göre organizma sonuçta elde edeceği ödülü yada pekiştirme koşullarını bilerek hareket eder ve ona ulaşma yollarını öğrenir. Örneğin karmaşık bir labirentte organizma hareket değil, amaca götürecek yolları öğretmektedir. Ödül beklentisi, yer öğrenme ve örtük öğrenme ile ilgili deneyler Tolman’ın beklenti öğrenme kuramına güçlü kanıtlar sağlamaktadır.

Ödül beklentisi: Organizma belli bir yere giderse belli bir pekiştireci elde edeceğini öğrenir. Tolman hayvanın almayı beklediği pekiştireç değiştirilirse performansının düşeceğine inanmaktadır.

Örnek olarak da maymunun gözü önünde iki kutudan birinin altına muz yerleştirilmiştir. Ancak maymunun kutuyu ve muzu hemen alması engellenmiştir. Birkaç saniye sonra maymun hiç yanılmadan doğru kutuyu seçerek muzu almıştır. Bu davranış kazanıldıktan sonra deneyin diğer aşamasında, önce muz bir kabın altına saklanmış sonra maymun görmeden muz kabın altından alınarak, yiyecek olarak sevilmeyen marul yaprağı konmuştur. Maymun yiyeceğin saklandığı doğru kabın bulunmasına rağmen tercih ettiği muz yerine marul yaprağını görünce şaşkınlık ve kızgınlık göstermiş, yiyeceği reddetmiştir.

Yer öğrenme: Yer öğrenme deneyleri organizmanın içinde bulunduğu koşullara göre uygun alternatif davranışı seçerek amacına ulaşmayı öğrendiğini göstermek üzere düzenlenmiştir. Bir labirentteki fare yiyeceğe ulaşabilmek için tüm yolları dener en kısa yolu bulduğu zaman hep o yolu kullanır.

Örtük öğrenme: Performansa dönüştürülmeyen öğrenmedir. Öğrenme, performansa dönüştürülünceye kadar bellekte saklı kalmaktadır. Örneğin bir organizmaya yaptığı davranıştan dolayı ödül verilmiyorsa bu organizmanın davranışında hiçbir farklılık meydana gelmez ancak ödül veriliyorsa daha iyi bir performans gösterir.

Örtük sönme: Tolman’ın kuramına göre organizma kendisine verilen gözlem yapma fırsatlarıyla tepki-uyarıcı beklentisini öğrenmektedir. Örneğin belli bir tepkinin kendisini yiyeceğe götürdüğünü öğrenir. Daha sonra bu organizma artık bu tepkinin yiyeceğini götürmediğini gözlerse bu gözlemler sönmeyi meydana getirir. Bu koşullarda meydana gelen sönmeye örtük sönme denir. Organizmanın öğrenilmiş beklentilerinin karşılanmamasıyla sönme düşmektedir.

ÖĞRENMENİN DEĞİŞKENLERİ

Çevresel değişkenler, bireysel farklılık değişkenleri ve ara değişkenler olmak üzere üçe ayrılırlar.

Çevresel değişkenler: Beslenme programı amaç nesnenin uygunluğu, verilen uyarıcıların tür ve biçimleri, öğrenme durumunda gerekli olan motor tepkilerin türü labirentte ilerleme ve başarılı olma biçimi, deneme sayısı ve bu denemelerin birikik doğası.

Bireysel farklılık değişkenleri: Kalıtım, yaş, önceki eğitim, organizmanın hormon, ilaç ve vitamin koşulları.

Ara değişkenler: Ara değişken, bağımsız değişken ve bağımlı değişken arasındaki ilişkiyi açıklamaya yardımcı olmak üzere oluşturulmuş bir yapıdır. Tolman ara değişken olarak bilişi görmektedir. Biliş, hem uyarıcıya hem de tepkiye müdahale eden bir öğedir.
Ara değişken örnekleri:bilişleri,beklentileri, amaçları, varsayımları ve istekleri kapsar.
Örneğin beklentiler:Tolman'a göre bir beklenti,her bir başarılı tepkiyi bir ödül takip ettiğinde ortaya çıkar.Bir beklenti bir kere ortaya çıktığı zaman, davranışın yön bulmasında ve kontrolünde rol oynar.

ÖĞRENME TÜRLERİ

Kateksis: Belli dürtü durumlarıyla belli nesneleri ilişkilendirme eğiliminin öğrenilmesine işaret etmektir. Örneğin belli bir ülkedeki bireyler açlık dürtüsünü belli yiyeceklerle giderebilirler. Mesela Adana’da yaşayan bir birey genellikle açlığını Adana Kebap yiyerek giderme eğiliminde olabilir.

Eşdeğer inançlar: Alt amaç, esas amaçla aynı etkiye sahip olduğunda, alt amaç eşdeğer inanç oluşturmaktadır. Örneğin yüksek not alma algısı, öğrencinin bir müddet sevgi ve kabul edilme ihtiyacını tatmin edecektir.

Alan Beklentileri: Burada organizma neyin neye götüreceğini öğrenir. Yani bir işareti gördüğünde bir sonrakinin onu izleyeceğini öğrenir.

Alan biliş yolları: Bir problem çözme stratejisi yada yaklaşımdır. Belli durumlarda algısal alanı düzenleme eğilimidir.

Dürtü ayrımları: Organizmanın kendi dürtü durumunu belirlemesini ve buna uygun tepkide bulunmasını kapsamaktadır. Ör: Sevgiye ihtiyaç duyan birisinin davranışı, yiyeceğe ihtiyaç duyan birisinin davranışından farklı olacaktır.

Hareket biçimleri: Tolman kuramlarında esas olarak fikirlerin ilişkilendirilmesiyle ilgilenmiştir. Bu nedenle hareket biçimini öğrenme, bir eksiği gidermeye dönüktür.

TOLMAN’IN KURAMININ EĞİTİM AÇISINDAN DOĞURGULARI

1 Eğitimle kazanılacak amaçlar, öğrencinin amaçlarıyla tutarlı olduğu, öğrencinin gereksinimlerini karşıladığı ölçüde öğrencinin öğrenme çabasını sürdürmesini sağlayacaktır.

2 Okuldaki dersler öğrenciye öğrenmeye karşı istek ve ihtiyaç yaratmalıdır.

3 Konular mantıksal ve aşamalı bir sıra izleyecek şekilde yapılandırılmalıdır.

4 Öğrencilere denence kurma ve denenceleri test etme, zihinsel olarak deneme-yanılma fırsatı verilmeli.öğretme-öğrenme ortamı öğrencinin beklentilerini karşılamaya yönelik olmalıdır.

5 Öğrencilere yapacakları davranış sonucu performansının artması için ödül verilmelidir.

6 Çevresel bireysel ve ara değişkenler öğrencilerin beklentilerine uygun olmalıdır.

Sonuç olarak Edward Chace Tolman, 'öğrenme' ve ' motivasyon' alanlarında önemli çalışmalar yapmış Amerikalı bir bilim adamıdır ve psikoloji alanına birçok önemli katkıda bulunmuştur.Tolman, öğrenme konusunda birçok önemli araştırma başlıkları ortaya atmıştır ve psikolojiye 'ara değişken' ve 'bilişsel harita' kavramlarını kazandırmıştır.