COĞRAFYANIN TANIMI VE KONUSU

1. Coğrafya Teriminin   Etimonolojisi

            “Coğrafya, kelime anlamı olarak Grekçe gê = ge olyer yeryüzü Dünya) ve Gekçe graphan; Latince grophun (tasvir, yazma-çizme) kelimelerin birleşmesinden meydana gelmiştir.” (Baydil, 2002, s.13).

            Yeryüzünün, yerin veya dünyanın tasviri anlamına gelmekte olan coğrafya teriminin ilk defa Eski Çağda (İ.Ö) 3. yüzyıl başlarında Mısır’ın İskenderiye şehrinde yaşamış olan   Eratosthenes (İ.Ö. 275-195) tarafından “geographica” veya “geographein”  şeklinde kullandığı kabul edilir. Eratosthenesin Geoprophica  adında önemli bir eseri de vardır. Coğrafyayı ilmin dünyasına tanıtan  kişi ise Aristo (İ.Ö. 384-322) olmuştur  (Baydil, 2002).

2. Coğrafya İlminin Tanımı ve Konusu:

            Coğrafya sosyal Bilimler ile Fen Bilimleri arasında bağlantı kuran, yeryüzündeki doğal, beşeri ve ekonomik olaylar arasındaki ilişkileri, bu olayların  dağılışını, dağılışının nedenlerini insanla ilişkiler kurarak inceleyen bir bilimdir (Baydil, 2002).

            Bu  tanım doğrultusunda coğrafyanın iki ana unsurunun  olduğu görülmektedir. Bunlardan 1.si doğal ortam veya çevre, 2. si ise insan  topluluklarının çeşitli faaliyetleri ve bunların dağılışıdır (Alkan ve Diğerleri , 1991).

            Doğal çevre insanın, insanda  çeşitli faaliyetleriyle içinde yaşadığı doğal çevreyi etkilemektedir. “Çevre ise  en geniş boyutlarıyla  Taş Küre, Su Küre, Hava Küre ve Canlılar Küresinden oluşur.” (Doğanay, 1993, s.11).

            Bu bilgiler doğrultusunda çevre tipleri Doğal Çevre ve Biosfer Çevre olmak üzere  iki bölüme ayrılabilir. Bunalrdan Doğal Çevre ; Yaş Küre (Litosfer), Su Küre (Hidrosfer) ve Hava Küre (Atmosfer)’den oluşur. Biosfer diğer adıyla  Canlılar Küresi ise   Beşeri Çevre “İnsanlar Çevresi, Hayvanlar Çevresi (Zoolojik Çevre)  ve Bikriler Çevresi (Fitolojik Çevre)  diye adlandırılan üç tipe ayrılmaktadır (Doğanay, 1993).

Şekil 1: Coğrafi Yeryüzünün  varsayılmış sınırlarını gösteren profil: 1. Dar anlamda  yerin yüzü. 2. En geniş anlamda Biosfer  (Canlılar Küresi).  İnsanın  doğal kürelerdeki varsayılmış hareket yolları (Doğanay, 1993, s.6).

            Bu küreleri birbirinden kesin sınırlarıyla ayırmak mümkün değildir. Çünkü bu sistemlerin birbirleriyle  sıkı ilişkileri vardır. İşte bu canlılar ve  çevre arasındaki ilişkiler sistemine  Eko Sistem  denilmektedir. “Gerek Biosfer gerekse Doğal Kürelerin hepsine birden  Dünya Eko Sistemi diyebiliriz.” (Doğanay, 1993, s.13). Şekil 2:

Şekil 2: Dünya Eko Sisteminde korelatif ilişkiler (Doğanay, 1993, s.13).

            Coğrafya ilminin temel hedeflerinden biri insan ve  çevre ilişkilerini ve bunların dağılışlarını incelemektir (Baydil, 2000). İnsan  Doğal Çevreden  yararlanabilmek için çeşitli faaliyetlerde bulunurken  Doğal Çevre faktörleriyle karşı karşıya gelmektedir (Doğanay, 1993). Temel  ihtiyaçlarını doğadan karşılayan insan , yaşam şekillerini,  ekonomik faaliyetlerini ve  daha bir çok etkinliğini  Doğal Çevreye göre şekillendirmektedir (Aydın, 2000).

            İnsan yaşamına şekil  veren Doğal Çevre  insan yaşamına olumsuz yönleriyle de etki edebilmektedir. Kasırgalar, depremler,  sel ve su baskınları,  çığlar ve daha bir çok doğal olay  insan hayatını olumsuz yönde etkilemektedir.

            Doğal Çevrenin insan üzerine etkilerinin yanı sıra  insanda çeşitli faaliyetleriyle doğal çevreye etki edebilmektedir. İnsan faaliyetlerinin eseri olan  bu süreçler  daha kısa bir zaman içinde oluşmakta ve Eko Sistemleri  dikkat çekici bir şekilde değiştirmektedir. Bu değişikliklerin bir sonucu olan ekolojik denge bozulması  insan aktivitelerinin çevreyi bozacak şekilde  etkili olmasından ileri gelmektedir (Doğanay, 1993).

            Çevre bozulması olarak tanımlanacak bu sorunlara  bir çok örnek verilebilir. Sanayi atıklarının sulara karışarak akarsular, göller ve denizlerde kirlenmeye yol açması,  erozyonlarla birlikte tarım bölgelerinde meydana gelen zararlar,  canlıların yok edilerek soylarının tüketilmesi, hava kirliliği, verimli tarım arazilerinin yerleşim bölgelerine dönüştürülmesi gibi (Doğanay, 1993).

            Görüldüğü gibi coğrafyayla insan arasında  çok yoğun bir ilişki vardır.  İşte coğrafyanın asıl ve en önemli konusu insan ile içinde yaşadığı çevre arasındaki ilişkilerdir (Aydın, 2000).

            Bu bilgiler doğrultusunda coğrafyanın konularını şöyle sıralayabiliriz:

1. Yeryüzünün doğal, toplumsal ve ekonomik özellikleri
2. Bu özelliklerin ortaya çıkmasında etkili olan  faktörlerin nedenleri,  dağılış ve sonuçları (Aydın, 2000).
3. Doğal ve beşeri çevre  olayları (Doğanay, 1993).
4. İnsan ile diğer canlıların  doğal çevre ile ilişkileri (Baydil, 2000).

            Kısacası  coğrafyanın başlıca konusu, fiziki, beşeri, ekonomik ve siyasi olayları oluşturdukları çevreden soyutlamadan ele almak ve bu olayların birbirleriyle  bağlantılarını ve yeryüzüyle olan ilişkilerini dünya üzerindeki dağılışını ve dağılışının sebeplerini  incelemektir diyebiliriz  (Günel, 2000).        

COĞRAFYA ÖĞRENMENİN GEREKLİLİĞİ

            Coğrafya öğrenmenin temel amacı  dünyamızı ve ülkemizi tanımak  ve ülkemizin kalkınmasında severek ve isteyerek  sorumluluk sahibi olmaktır. İnsanların yurtlarını sevip koruyabilmeleri için  öncelikle her yönüyle  yurtlarını tanımaları gerekmektedir. Bu da coğrafya ilmi sayesinde gerçekleşmektedir (Şenünver ve Diğerleri, 1999).

            Ülkemizi tanıdıkça onun  yeryüzü şekilleri doğal bitki örtüsü, iklimi, yer üstü ve yer altı zenginlikleri, çeşitli nüfus özellikleri hakkında geniş bilgi  sahibi oluruz. Bu da bizlere  ülkemizin ne kadar  zengin coğrafi özelliklere  sahip olduğunu gösterir. Dolayısıyla ülkemize olan sevgimiz bilinçli bir sevgi haline gelir (Aydın, 2000).

            Yurt  sevgisinin yanında coğrafyanın bizlere öğrettiği bir diğer konu ise doğal  güzelliklerin korunmasının gerekliliğidir. Coğrafya ile çevreyi kirletmenin ,  doğal kaynakları dengesiz kullanmanın tüm canlılara zarar verdiğini öğrenmekteyiz. Böylece varlığımızı sürdürmede  içinde yaşadığımız doğal çevrenin dolayısıyla yurdumuzun ne kadar önemli olduğunun farkına varırız (Doğanay, 1993).

            Yurdumuzun kalkınması konusunda da  coğrafya ilminin bizlere büyük faydası vardır. Ülkemizin başındaki bir yönetici  ülkemizin konumunu,  yerşekillerini,  bitki örtüsünü ve nüfusunun dağılışını ne kadar iyi bilirse ülkemiz ve bulunduğu yörelerin kalkınması için en doğru kararı alıp uygular (aydın, 2000).

            Ayrıca ülkemizin  doğal kaynaklarının kullanılması,  ülkemizin nüfus özelliklerine ve  nüfusun dağılışına göre bu kaynakların dengeli bir şekilde dağıtılması  ve bunlara göre çeşitli istatistiksel hesaplamaların yapılmasında da  coğrafya ilminden faydalanılmaktadır.

            Coğrafya ilminin bizlere sağladığı bilgilerden yola çıkarak yurdumuz ve dünyamız hakkındaki bilgilerimizi  artırmamız  daha sağlıklı bir çevrede yaşamamızı ve gelecekte ülkemize daha fazla yararlı olabilmemizi  sağlayacaktır.

KAYNAKÇA

1. ALKAN , C., ATALAY, İ., ÖZÇELİK, A., ATALAY, L. (1991), Coğrafya Öğretimi , Anadolu Üniversitesi açık Öğretim Fakültesi Yayınları, Eskişehir.
2. AYDIN, C., ÜŞÜR, S.S., GÖRMEZ, K., ŞAKİROĞLU, M. (2000), İlköğretim Sosyal Bilgiler 6, Doğan Yayıncılık, Ankara.
3. BAYDİL, E. (2002), Coğrafyaya Giriş , PegemA Yayıncılık, Ankara.
4. DOĞANAY, H. (1993), Coğrafyaya Giriş I, Gazi Büro Kitapevi, 2. Baskı, Ankara.
5. GÜNEL, K. (2002), Coğrafyanın Siyasal Gücü , Çantay Kitapevi, 3. Baskı, İstanbul.
6. ŞENÜNVER, G., KARABULUT, E., KÜÇÜKBAYCAN, M. USLU, H. AKAY, A. (1999), İlköğretim Sosyal Bilgiler 6, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul.