GAZEL

En yaygın nazım şekillerinden biridir.Kelime anlamı kadınlar için söylenen güzel ve aşk dolu sözlerdir.Özellikle İran ve Türk edebiyatın da çok sevilir ve yazılırdı.Arap edebiyatında kasidenin bir bölümü iken sonradan ayrı bir şekil olmuş ve gelişme göstermiştir.Beyit sayısı 5-12 arasında değişir.12 beyitten fazla olanlara Muzeyyel veya Mutavvel adı verilir.Çoğunlukla 5 veya 7 beyit halinde yazılır.İlk beyitindeki dize serbest sonraki dizeler ilk beyit ile kafiyelidir(aa-ba-ca-).

İlk beyitine Matla beyit denir.Bazen matla’ın her bir dizesi veya tamamı gazelin son beyitin de tekrar edilir.Gazelin ikinci birinciden güzel ise hüsn-i matla' denir.Gazelin son beyitine Makta',sondan bir önceki beyite hüs-i makta denir.

Şair takma ad demek olan mahlasını makta yada bir önceki beyitte söyler.Şairin mahlasını tevriyeli kullanmasına hüsn-ı Tahallus denir.Misal:Baki kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş. Bazı Şairlerin hiç mahlas kullanmadığı görülür.Gazelin en güzel beyitine beytül gazel yahut Şah denir.Bu beyitin yeri önemli değildir.Gazelin mısra ortalarında kafiye yapılmışsa Musammat adını alır.Bu tür gazeller dörtlüklerden oluşan bentler haline dönüştürülebilir.Gazeller çoğu zaman başka şairler tarafından birkaç mısra ilavesiyle bent şekline getirilebilirler.O zaman gazelin adı Taştîr, Tamîs,Terbîy olarak değişir.

Divan Şiirinde gazele büyük önem verilmiştir.Lirik konusu,derli toplu yapısı,çekici şekliyle her divan şairinin özenle işlediği bir şiirdir.Gazeller işledikleri konulara göre değişik şekillerde anılırlar.

Âşıkâne gazel:Aşkla ilgili her türlü içli duyguların anlatıldığı gazellerdir.

Rindâne gazel:İçki ile ilgili düşünceler ise dünyada hayata aldırış etmeme,önem vermeme konularındaki gazeller denir.

Şuhâne gazel:Beşeri aşkın ve sevgilinin işlendiği gazellerdir.

Hâkimâne gazel:Hayat dersi veren öğretici ve veciz söyleyişli gazellerdir.

Gazel beyit bütünlüğüne dayalı bir nazım şeklidir.Buna rağmen bazı gazellerin bütün beyitlerinde aynı tür konunun işlendiği bu tür gazellere Yek-Ahenk eğer gazelin her beyiti çok ustalıkla söylenmişse Yek-Avâs gazel denir.Bu tür gazellere de usta şairlerin Divanlarında rastlanır. Gazelde hemen hemen tüm aruzlar kullanılmıştır.Divan şirinin en yaygın nazım şekli olduğundan divanların büyük bölümü gazellerle doludur.

Bir divan oluşturacak Şair Arap alfabesini esas alarak her har ile sona eren en az bir veya birkaç gazel yazmak zorundadır.eskiden gazellerin bestelenerek okunduğu bilinir.Hatta bestelenmek için yazılan gazeller de vardır.Gazelleri makamıyla okuyan kişiye Gazel-han adı verilir. Gazel yazan usta şairlere de Gazel-Serâ denir.Türk şiirinin en ünlü gazel serâları arasında Fuzuli,Nabi Nefi,Nedim,Şeyh Galip sayılabilir.

GAZEL ÖRNEĞİ

Câm-ı safa gerekmez dünya-yı dun elinden   

Merdâneler şikarı almaz zebun elinden

Gam çekme câm-ı mergi yeksân suna zamane

Ol zehri Cem de çekmiş gerdûni dûn elinden

Dil sahâsına baktım etrafı cümle meşrûh

Bildim bu nüsha çıkmış bir zû-fünûn elinden

Kef kef geçer denizler âvâre muztaribhâl

Dağlar şikayet eyler sabr u sükûn elinden

Ferhad’a öz vücudu dağlarca hâil idi

Yoksa değildi aciz ol bi-sütûn elinden

Ehl-i safâ dilinden bir şiir dedi Nevi

Geh şükrü geh şikayet aşku cünûn elinden          

(Nevi) 

sosyal bilgiler öğretmeni ibrahim BAŞAK (kervanci63)