MESNEVİ

Her beyiti ayrı kendi aralarında kafiyeli olan nazım şeklidir.Aruzun kısa kalıpları ile yazılır.İki beyitlik Şiir parçalarından binlerce beyit uzunluğumdaki kitaplara denk kullanılmış şeklidir.Uzun manzume veya kitap halindeki mesneviler özel adlarla anılırlar.bu kurala uymayan tek mesnevi Mevlana’nın 24 000 beyitlik Farsça Mesnevisidir.

Mesnevi şekli Fars edebiyatında ortaya çıkmış ve aynı adla Türk edebiyatına geçmiş daha sonra değişik adla Arap edebiyatında kullanılmıştır.İran’da ilk mesneviler 10.yüzyılda yazılmış ve Şehnamelerde kullanılmıştır.Bunların içinde en ünlü Farsça mesnevi Firdevsi’nin 60 bin beyitlik Şehnamesi’dir.

Türk edebiyatında ilk mesnevi Yusuf Has Hacib’in Kutatgu Bilig adlı eseridir.sonraki yüzyıllarda Türk edebiyatında pek çok Şair Mesnevi nazım şekliyle örnekler vermiş ve ilmi, didaktik,lirik eserler yazmışlardır.Mesneviler Türk edebiyatının manzum romanları sayılabilir.Özellikle aşkı konu alan ve hamse türü içinde yer alan aşk hikayeleri(Leyla ile Mecnun ,Hüsrev ile Şirin,Vamık ile Azra)Mesnevi nazım şeklinin en çok uygulandığı eserlerdir.

Mesnevilerde olaylar bir masal anlatımı ile sürer.Anlatış ve tasvirler akıl ve mantık sınırından taşarlar.Yer ve zaman belirsizdir.Tasvirlerde aşırı abartmalar göze çarpar.Hikaye kahramanları olağanüstü davranışlarda bulunurlar.Ağırlık merkezi aşk olan mesnevilerde cin, peri,ecderha gibi masal motifleri çok bulunur.Bazen bu aşk ve imajlar tasavvufi ve sembolik nitelikler gösterebilirler.Mesnevilerde konu değişik olabilir.Aşk,din-tasavvuf,didaktik-ahlak, savaş ve kahramanlık,bir şehir ve güzellerin anlatımı,mizah,ilim,sözlük bilgisi ve tarih bunlardan bir kaçıdır.

Mesnevi her beyitin kafiyesi ayrı olduğu için(aa-bb-cc-dd-çç-ee)kolay bir nazım şeklidir.Bu sebeple uzun konular hatta ansiklopedik eserler dahi mesnevi şekliyle yazılabilmiştir.Divan şairleri içinde mesneviye hiç iltifat etmeyenlerde vardır.Aynı aruz kalıbının tekrarı ile bir monotonluk ortaya çıkmaması için mesnevilerin arasına yer yer gazel, terkibi bend gibi nazım şekilleri serpiştirilebilir.Mesnevilerde konu devam ederken her beyit yine bir anlam bütünlüğüne sahiptir.Mesnevi nazım şekli özellikle hamse şairlerinin dillerinde fazlasıyla gelişmiştir.Divanlar içinde zaman zaman küçük mesnevi parçalarına da rastlanır. Methiye ve küçük hikaye anlatımında bu tür kısa mesneviler şaire kolaylık sağlamakta ve söyleyiş sınırlarını genişlemektedir.Eski edebiyatımızda mesnevi;gazel ve kaside gibi ön planda tutulmamıştır.

sosyal bilgiler öğretmeni ibrahim BAŞAK (kervanci63)