Halk Şiirinin Muhteva Özellikleri

İç Ahenk:

Halk şiirinde iç ahenk( söz musikisi )tesadüflere bağlıdır.Çok güzel söylenmiş mısraların yanında zayıf ve doldurma mısralarda bulunur.Çünkü saz ile terennüm edilen bu şiirlerde biçim olgunluğu düşüncesi azdır.Mısraları gücü çok defa kelime ve deyimlerin canlılığı iledir.Her şey gibi söyleyiş geleneğe bağlıdır.İç ahenk “7-8-11” gibi Türkçe’nin bünyesine uygun kalıplarla sağlanmaktadır.

Mecazlar:

Halk şiirinin mecaz dünyası divan şiirinde pek farklı değildir.Divan edebiyatının bir sisteme dayalı mazmunları halk şiirine geçerken dağılır ve sadece birer benzetme motifi olarak kalırlar.Hangi saz şairine bakarsak bakalım hepsinde gür deniz,duru dil,bad-ı saba karagöz,ok kirpik,selvi boy,zülfı perişan,şeyda bülbül,ince bel,siyah ve uzun saç gibi benzetmelere sıkça rastlanır.Ama bunların yanı sıra ala göz,ak kuğu,akça ceran,sefil baykuş, buğday beniz,coşkun sular gibi akmak,kuru güzel gibi savrulmak,yavru balaban bakışlı,yayla çiçeği kokuşlu,iplik iplik süt beyaz kız,gam yılanı,ecel tuzağı,telli turna gibi bu edebiyata mahsus benzetişler daha çok görülür.

Leyla ile Mecnun,Ferhat ile Şirin gibi klasik aşk kahramanları yanında Kerem ile aslı, Köroğlu ve Ayvaz gibi Anadolu töresinin ortaya çıkardığı kahramanlarda bu şiirde geçmektedir.Pek çok Peygamber ve din büyüğü,efsane kahramanları halk şiirinde sembol olarak bulunurlar.Halk şiirinde mecazlı söyleyiş divandaki söyleyiş kadar yoğun değildir. Yalın anlatımlı mısralara da sıkça rastlanır.Soyut düşünce ve tasvirler bu şiirlerde de epeyce görülür.Ne var ki halk şiirinde hikayemsi bir anlatış vardır.Bunların çoğu yaşanmış bir olaya dayandığı hissini verir.Bu yüzden hayata ve gerçeğe yakın görülürler.Şiiri her okuyan bunun bir hikayesini tasarlayabilirler.

Temalar:

Dünyanın bütün şiirlerinde işlenen temalarda ortak özellikler bulunur.Yalnız bunları ele alış ve yorumlayış farkları vardır.Kimi edebiyatlarda bazı temalar daha fazla işlenmiştir. Kimisinde bir tema eksik kalmıştır.Bu farklar O sanatçıların ve içinde yaşadıkları toplulukların özelliklerinden doğmaktadır.Halk şiirinde de en çok aşk,tabiat,hasret,ölüm, yiğitlik,toplum,din zamanda şikayet gibi temalar işlenmiştir.

A: Aşk

Bu tema halk şiirinde de başta gelir.En çok koşma,türkü,sema-i ve manilerde görülür. Âşık’ın bahtsız,sevgilinin zalim olmasına burada da rastlanır.Ama bu ilke divan şiirinde olduğu kadar sert ve kesin değildir.Çünkü bu şiirlerde âşıkın vuslata erdiği mutlu demlerde olmaktadır.Şair güzellerle buluşur,sözleşir,sevişir,onu ele geçirebilir.Yahut hiç olmazsa sık sık görülebilir.Onun giyim kuşamından,boyundan,çehresinden,huyundan,vefasından söz ederler.Halk edebiyatının aşk dünyası kadın-erkek ilgileri üstüne kurulmuştur.Daha çok kara sevda,arzu,istek ve maddi aşk çizgisinde dolaşan halk şiirinde ilahi veya tasavvufi aşk az görülür.

B: Hasret

Şairlerin hayat maceralarına uygun olarak halk şiirinde hasret teması büyük yer tutar çünkü şair ister kazanç ister şöhret ve görgü için olsun genç yaşında ilini terk etmiştir.Belki bir diyarda uzun zaman konuklamış sonrada oradan da ayrılmıştır.Gittiği gurbet ellerde dostlar bırakmıştır.Gerek sılası gerekse sevdikleri için yanıp tutuşmaktadır.Vatan uzaktır. Dağlar yolunu kesmiştir.Kış bastırmış,âşık çaresiz kalmıştır.Bütün bu haller hasret şiirlerine konu olur.Âşığın sılaya varmasına engel dağlar bu hasret şiirlerinde en baş şikayet motifi olarak görülmektedir.

C: Tabiat

Bu tema halk edebiyatının zengin bir yönünü teşkil etmektedir.Bu tabiat divan edebiyatının soyut ve üsluba çekilmiş tabiatı değil doğrudan doğruya göl,dağ,yayla,ırmak,

Bulut veya denizdir.Anadolu coğrafyasında dağların fazlalığı ve şair yetiştiren bölgelerin daha çok dağlık veya yayla olması dolayısıyla deniz manzarasına az rastlanmaktadır.Tabiat tasvirlerinde ön planı dağlara ait isimler ve sıfatlar tutar,bilhassa köy ve oymak şairlerinde ozanların dolaştığı ve sevgililerin yaşadığı çevrelerin gerçek tasvirleri bulunmaktadır.

At,koyun,kuzu,baykuş,sığır,ördek,kuğu,şahin,ceylan,turna,bülbül,geyik,kurt gibi hayvanlar;lale,sümbül,menekşe,gül,gonca,selvi,meşe gibi çiçek ve ağaçlar bazen teşbih motifleri olarak bazen de doğrudan tasvir edilerek bu tabiat manzarasını tamamlarlar.Dağlar dumanları ile ırmakları şırıltı ile kırlar yeşil çimenler ve çiçekler içinde adeta resmedilirler.Tabiatın güzellikleri gibi afetleri de halk şiirine yansımıştır.Depremlerin getirdiği acılar,kuraklıklar,su baskınları,sonbahar hüznü ve yayladan göç mevsimi halk şairleri üzerinde yanık izler bırakmıştır.

D: Yiğitlik

Gerek asker gerek köylü şairlerde yiğitlik ve kahramanlık  teması çok bulunur.Bunu en fazla varsağı ve destanlarda görürüz.Bu destanı tarihimsi büyük olayları dile getiren asıl destan türüyle karıştırılmamalı bunlar yiğitçe pervasız edasıyla söylenirler.İçlerinde büyük ve geniş tarihi vakalar yoktur.Sadece bir tarihi olay veya şahıs üzerine kurulurlar.Olağanüstü motifleri,insan üstü kişileri anlatmaları azdır.Çoğu bir kahramanı övmek bir cengi anlatmak veya yiğitlere cesaret vermek için söylemişlerdir.

Kahramanlık,mertlik,cesaret Türk halkının çok değer verdiği meziyetlerdir.Bu bakımdan halk şiirinde adı geçen temalar çok görülür.Yiğitliği kutsamak ve yüceltmek ayrıca eski kam,bagsı ve ozanlarında töresidir.Halk şiiri Orta Asya geleneklerine bağlıdır.Âşıklar ozanların devamı gibidir.Savaşçı bir milletin şairleri elbette savaş narasını andıran mısralar söylemişlerdir.

Hey ağalar zaman azdı

Düşmüşe el üşer oldu

Küllükte sürünen eşek

Cins atla yarışır oldu

***

Palas üstünde yatmayan

Bıyığına pala batmayan

Porsun ardından yetmeyen

Ceylana ulaşır oldu

***

Evlerinin önü yazı

Yayılır turnası kazı

Yaşına yetmedi kuzu

Koç ile vuruşur oldu

***

Gevheri der işler hata

Katırlar baskındır ata

Olur olmaz maslahata

Çocuklar karışır oldu

sosyal bilgiler öğretmani ibrahim BAŞAK (kervanci63)