KIT'A

en az iki beyitten oluşan nazım biçimidir.Beyit sayısı ikiden fazla olanlara Kıt'a-i Kebîre denir.Divan şiirinde kıt'a’lar mahlassız şiirlerdir.dizeleri arasında anlam bütünlüğü bulunur.Konuları önemli bir düşünce ,hikmet,nükte,yergi,övgü,hayat görüşü vs.olabilir.

Beyit ikiden fazla olan kıt'a’lar matla-ı olmayan gazele benzer ancak konu yönüyle gazelden ayrılır.Bu nazım şekliyle daha çok tarih,muamma,lugaz ve hicviye yazılır.Bu tür kıt' a’ların herhangi bir beyitinde mahlas bulunabilir.Beyit sayısı 5 ile 12 arasında değişir.Kıt'a nazım şekliyle yazılan 3 tür şiir çeşidi vardır.

a:Tarih

Tarih veya tarih düşürmek,bir olayın geçtiği yılı ebced hesabı ile karşılanan harf topluluğu olarak göstermektir.bir mısra bir beyit veya bir kıt'a ile yazılan tarihler vardır.Ancak istenilen tarih rakam olarak en son mısrada gösterilir.Bazen mısra olmayan sözlerde tarih olabilir.

Eski Alfabemizde harflerin her biri belli bir rakamı karşılıyordu buna ebced hesabı denir.Buna göre her kelime ve cümle bir rakam topluluğudur.Mesela isimlerimizin karşıladığı rakam vardır.Eskiden ebced ile konuşulabilir.Hatta şakalaşılırdı.Bu hesap argoya bile girmiştir.Harflerin karşıladığı rakamları yan yana getirerek toplayıp-çıkararak,bazen çarpıp-bölerek belli sayılar elde ederiz.Tarih düşürmek rakam yerine harf kullanılarak yapılan aritmetik hesaptır.Bu hesapta vezin,kafiye,anlam ve bu arada istenilen tarih rakamı birbirine uymak zorundadır.

Misal:Beldettün tayyibetün bunun harflerini topladığımızda sonuç olarak Hicri tarih 857,Miladi 1453 tarihini karşılamaktadır.

Misal:Bir iki iki delik Abdülmecit oldu melik.Buda 1255 yılını karşılamaktadır.

b:Muamma

Sözlükte gizli,güç anlaşılır söz,yanıltmaç,bilmece anlamlarına gelir.Edebiyatta bir ad sorulacak şekilde düzenlenmiş manzum bilmeceye denir.Lugaz ile yakın anlamda kullanılır. Muammalar gerçekte Allah’ın 99 adından biri için düzenlendikleri halde sonradan kişi adlarını konu almışlardır.Genellikle beyit,kıt'a nazım şekilleri ile yazılırlar.Bazen mesnevi parçaları ile de Muamma yazıldığı olur.Eski şairler muamma söylemeye çok önem vermişlerdir.İranlı şair Mir Hüseyin ömrü boyunca muamma ile uğraşmıştır.

Türk şairleri içinde Edirneli Emri(1575);alfabetik sırayla yazdığı muammaların sayısı 600’den fazladır.Türk ve Fars edebiyatlarında muamma risaleleri yazmak gelenek halini almış tır.Muammalarda adı sorulan kişi hakkında ipucu verilir ve okuyucunun bunu kolaylıkla bilmesi sağlanmış olurdu.Muamma yoluyla bir beyit yahut dizeden bazen birden fazla isim çıkarılabilirdi.Muamma söylenirken ebced hesabına başvurulabilir ve harflerin rakam karşılıklarıyla aritmetik işlemler yapılarak sonuca gidilebilir.Cevabı bilinmesi kolay muamma ların yanında sonucu çok zor bulunan muammalarda oldukça fazladır.

►Nabi’nin şu meşhur beyitı basit muammaya örnektir;

Bende yok sabr ü sukûn senden vefadan zerre

İki yoktan ne çıkar fikr ederim bir kerre