AKRABA EVLİLİKLERİNİN SAKINCALARI                            

AKRABALIK VE AKRABA EVLİLİKLERİNİN DERECELERİ

            Aralarında kan bağı bulunan insanlara akraba denir.Akrabalık sosyal grupların oluşmasında ve bireyler arasında davranışın düzenlenmesinde önemli rol oynamaktadır. Akrabalık sistemleri  ise aile ve sülale içindeki ilişkilerin sosyal kabulüne  ve kültürel değerlerine dayanmaktadır.Ülkemizde akrabalık çok önemli görülmektedir.Bunun nedeni:Gelenek görenek,örf adet, ananelerimizin;kısaca kültürümüzün getirileridir.Akrabalık böylesine önemli tutulmakla birlikte,bunu pekiştirmek için de,çocuklar arası evlilikler yaşanmıştır.Bu, gelenek halini almış ve akraba evlilikleri yaygınlık göstermiştir.Akraba evliliği aralarında kan bağı bulunan bir kadın  ve bir erkeğin yapmış olduğu evliliktir.Akraba evlilikleri derecelerine göre ikiye ayrılır:

              1. Derece Akraba Evlilikleri: Amca, hala, teyze, dayı çocukları  arasında yapılan evliliklerdir.

              2. ve 3. Derece ve Daha İleri Akraba Evlilikleri : Dede ve anneannelerin veya bunların anne ve babalarının kardeş olma durumudur.        

            “Altunek’in tasnifine göre, evlilikler iki şekilde gerçekleştirilmektedir: “Evlenecek kimsenin, eşini,üyesi bulunduğu grubun dışından seçmesi “ ile dış evlilik gerçekleşir. “Kadın ya da erkeğin , üyesi olduğu sosyal gruptan bir kimse ile evlilik bağı kurması” ile de iç evlilik gerçekleşir. İç evliliklerde kendi arasında ikiye ayrılır:Aynı cinsten kardeş  çocuklarının evliliğine paralel kuzen evliliği, ayrı cinsten kardeş çocuklarının evliliğine ise çapraz kuzen evliliği denmektedir (Altunek, 1993,s:15,16).”

            Ülkemizde de sürdürülen araştırmalar akraba evliliğinin yaygın bir şekilde yapıldığını ortaya çıkarmaktadır.En fazla görülen akraba evliliği, amca çocukları arasında yapılanıdır.Eskiden kırsal kesimlerde daha yaygınken, kente göç ile birlikte buralarda da akraba evliliği oranı artış göstermektedir.

                                AKRABA EVLİLİKLERİNİN İSTATİSTİK SONUÇLARI                                                             “Akraba evliliği oranları hakkında, 1983 yılında Dr. Nurettin Başaran ve Dr. Bekir Sıtkı Saylı tarafından, il  ve ilçe ilkokul  5. Sınıf öğrencilerine yönelik bir çalışma yapılmıştır. 3488 öğrenciye anne ve babalarının akraba olup olmadığı sorulmuş ve % 20,41 oranında akraba evliliği yapıldığı sonucuna varılmıştır. Bölgelere göre;

Bölgeler                       Ankete katılanların sayısı           Akraba Sayısı          Yüzde itibariyle

İç Anadolu                            610                                98                            % 16

Karadeniz                              260                                60                            %23

Batı Anadolu                         353                                48                            %13.5

(Ege ve Marmara)                                                                                       

Akdeniz                                             1295                              196                          %15.1

Doğu Anadolu                                   970                                300                          %31.9

Türkiye                                             3488                             702                          %20.41        

            Yapılan anket kırsal bölgelerimizde gelin seçiminde önce akrabalar arasından seçim yapıldığını doğrulamaktadır (Top, 1986,s:20).”

            “1988 yılı verilerine göre, Türkiye’de akraba evliliği oranı % 21’dir.1998 Türkiye Nüfus ve Sağlık Araştırmasında 1993’ten 1998’ kadar yapılan doğumların % 27’sinde eşler arasında akraba evliliği,% 17’sinde ise konjenital anomali görülme sıklığı açısından, daha fazla risk taşıyan birinci derece akraba evliliği olduğu görülmektedir(internet:1).”

            “1968’de akraba evliliği oranı Türkiye genelinde % 30 , 1972’de %29, 1983’te %21 , 1927’de % 27 dir. Oranlardaki bu değişmelerde; kapalı bir toplum şeklinde yaşamanın, göçlerin, ailelerin tanımadıkları kişilerle çocuklarını evlendirmekten çekinmelerinin etkisi olduğu düşünülmektedir(internet:4).”

            “Her ülkede akraba evliliği yapılmaktadır; ancak gelişmişlik düzeylerine göre oranlar farklılık gösterir. Kuveyt’te yapılan bir çalışmada akraba evliliklerinin oranı % 54,3’tür. Beyrut’ta % 25 olmasına rağmen Japonya’da % 3,88, Almanya’da % 0,2’dir (internet:3).”

            “Akraba evliliklerinden en fazla görüleni amca çocukları evlilikleridir. Akraba evliliklerinin oranını % 20 baz alırsak bunun % 70’i birinci derece akraba evliliklerini , bunun da % 29’u amca çocukları evliliklerini kapsamaktadır. Irak Kürtlerinde bu oran % 50’ye çıkar (Altunek, 1993,s:23).”

                                           AKRABA EVLİLİĞİNİN NEDENLERİ                                                                                 Akraba evliliğinin az da olsa her ülkede yapılması, araştırmaları bu konuya yöneltmektedir. Ülkemizde de yapılan her beş evlilikten birinin akraba evliliği olması, dikkatleri nedenlerine çekmektedir. “Neden akraba evliliği ?” sorusundan şu sonuçları çıkarmaktayız:

1)     Gelenek ve görenekler (örf ve adetler): Özellikle kırsal kesimde süre gelen adet , bir genç evlendirileceği zaman önce akrabadan uygun bir eş seçimine gidilmektedir. Eğer dengi yoksa komşudan daha sonra ise yabancı bir aileden eş alınmaktadır.

                 Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde de, “evlenmeyen bir kızın günahı amca oğlunun boynunadır” inancı, akraba evliliğinin bu bölgelerde yaygın olmasında etkendir.

2)     Malın bölünmemesi: Bu tür evliliklerde mal ve paranın akraba  içinde kalması , yabancılara geçmemesi gibi ekonomik bir amaç güdülmektedir. Toprağın ve gelirin azalmaması düşüncesi egemendir.

3)     Soyluluk düşüncesi: Kızın akraba olması doğacak çocuğun aile geleneklerine daha yatkın ve bağlı olacağı, damarlarında dolaşan kanın asaletini yitirmeyeceği inancı etkilidir. Erkek çocuğu istemenin altında da soyluluk düşüncesi yatmaktadır.

4)     Gelinin daha saygılı olacağı düşüncesi: Anadolu’nun büyük bölümünde aileler geniş aile şeklinde yaşamaktadırlar.Çocukları evlendiği zaman ayrı yere ev açılmamaktadır. Anne-babanın yaşlılıkta kendilerine baktırma kaygısı gencin akraba evliliği yapmasında etkendir.

5)     Kan davası: Daha çok Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde yaşanan kan davası nedeniyle, aşiretler güçlerini korumak zorundadırlar. Bir köyde en fazla iki ya da üç aşiret bulunur. Bu aşiretler arasında da kan davası olduğu düşünülürse gençler akrabalarıyla evlenmek zorunda kalmaktadırlar.

6)     Coğrafi şartlar ve ulaşım güçlüğü : Genellikle Doğudaki bölgelerimiz ulaşım imkanının azlığı ve sert hava koşulları nedeniyle diğer bölgelerimizle irtibat sağlayamamaktadır. Bu nedenle gençler dışarıya açılamamakta , çevresindeki insanlardan eşlerini  seçmektedirler.

7)     Ekonomik yardımlaşma: Kırsal kesimlerde geçim tarımla sağlanır. Tarımsal faaliyetlerde de insan gücüne ihtiyaç duyulur. Bu ihtiyaç gençleri akraba evliliğine yöneltmektedir.

8)     Evlilikte istikrar: Gelin olacak kızın huyunun suyunun bilinmesi gencin evliliğinde etkilidir. Akraba kızlarını tanıyan gençler uzun ömürlü evlilik yaşamak için, onlarla evlenmektedirler.

9)     Bir arada aynı yerde büyüme: Küçük  yaştan beri birlikte büyüyen birbirini yakından tanıyan ve duygusal  bağlarla bağlanan akraba gençler, evlenmektedirler.

10)Yurt dışında çalışma: Yurt dışında çalışan gençlerimiz tatillerde yurda gelmekte, aileler de farklı dil  ve kültürden kişilerle evlilik yapmalarını önlemek için, akrabaları ile çocuklarını evlendirmektedirler.

11) Üvey çocukların bakımı: Akraba kız veya erkek çocuklara yabancıdan daha iyi bakar düşüncesi ile evlilik yapılmaktadır. Teyze, üvey anneye; amca, üvey babaya tercih edilmektedir.

12) Başlık parası: Akraba kızı alınırken başlık ya alınmamakta ya da çok az alınmaktadır.

13) Gelinin namuslu ve dürüst oluşu: Kız akraba  olduğu için soyu sopu bellidir. Nasıl bir kişiliğe sahip olduğu da bilinir. Yabancı bir kız alacaksa özelliklerini uzun uzun araştırmak gerekmektedir.

Yapılan araştırmalarda kadın eğitimsizse, kırsal alanda yaşıyorsa , evliliklerde ailenin sözü geçiyorsa akraba evliliği yapma ihtimali yükselmektedir. Kadın ortaokul mezunu bile olsa, akraba evliliği yapma ihtimali % 3-4’lere düşmektedir. Buna karşılık erkek eğitildiği zaman köyüne döndüğünde akrabalarından birinin kızıyla evlenebiliyor.                                                                                                                                           

AKRABA  EVLİLİKLERİNİN SAKINCALARI VE SONUÇLARI

    “Akraba  evlilikleri bazı tıbbi sakıncaları da beraberinde getirmekte ve birçok genetik hastalıkların görülme riskini arttırmaktadır.İnsan bedenindeki üreme hücrelerinin en önemli kısmı çekirdekleridir. Bu çekirdeklerin içinde de kromozom denilen  yirmi üç çift parça vardır. Döllenmiş hücredeki yirmi üç çift kromozomdan her çift kromozomun biri anneden, diğeri babadan gelir. Diğer bir ifadeyle bebek kalıtım özelliğinin yarısın annesinden  , yarısını da babasından alır. Buna karşılık anne de kromozomlarını anne-babasından, baba da kendi anne-babasından eşit olarak alır.  Böylece kalıtımın etkileri aile içinde zincirleme uzar gider (Çaplı, 1970,s:20).”

            İrsi olarak geçen hastalıklar “gen “ denilen kalıtım maddesindeki değişimler sonucu ortaya çıkmaktadır.Bir kromozomda 20000 – 40000 arasında gen olduğu söylenmektedir. Kalıtım özelliklerini işte bu kromozom  ve genler taşımaktadır.Kalıtım özelliklerini taşıyan babadan gelen genlerle,annenin benzeri genleri bir araya gelir. Hangi  gen baskın çıkarsa dünyaya gelen bebek o genin özelliklerini taşır.

            Akraba evliliklerinde insanın kalıtsal maddesinde taşıdığı bir çift genden her ikisinin de bozuk olması durumunda,  hastalıkların oluşma riski artmaktadır. Bu baskın olmayan genlerden sadece birinde hata varsa hastalık belirtileri ortaya çıkmamakta; ancak kişi taşıyıcı olmaktadır.

            Çocuğa genlerle geçen hastalığın ortaya çıkması, anne ve babanın taşıyıcı olmasına bağlıdır. Bu olasılık tüm evliliklerde olmamasına karşın aynı atadan gelenlerde daha yüksektir. Bu kişiler taşıyıcı olup sağlıklı göründüklerinden, yakın akrabaları ile evlenmelerinde sakınca olmadığı düşünülmektedir. Çoğu zaman da çocuk olana kadar, eşler aynı bozuk geni taşıdıklarının farkında değillerdir. Böyle bir durumda, bundan sonra doğacak her çocuk için hasta olma riski çok yüksektir.

            Akrabalar arasındaki benzerlik, akraba olmayan ailelerdekilerden daha çoktur. Akrabalar arası evliliklerinin devam ettirildiği ailelerde, doğacak bebeğin o ailenin özelliklerini taşıma olasılığı çok yüksektir. Kısa boylu bireylerden oluşan aileden gelen bir kadın ve bir kocanın dünyaya getirecekleri bebek de büyük ihtimalle kısa boylu olacaktır.

            “Akraba evliliklerinde aileye bağlı olarak bireyler birbirlerine yakın genler taşıdıklarından, bozuk genlerin bir araya gelme ihtimali yüksektir. Her iki gen de bozuk olunca hastalık ortaya çıkmaktadır. Bu hastalıklar isim olarak sayılabilecek kadar az değildir, çünkü değişik sistemleri ilgilendiren çok çeşitli hastalıklar ortaya çıkabilir. Bu evliliklerin sonucu doğan çocuklarda göz hastalığı , cilt hastalığı,kan hastalığı , sinir sistemi hastalıkları gibi bütün vücudumuzu ilgilendiren hastalıklar görülmektedir. Akraba evliliğinin sistemle ilgili hastalığına kistik fibrozis hastalığı örnek olarak verilebilir. Tekrarlayan ishallerle ve tekrarlayan zatürre atakları ile kendini gösterir ve ölüme yol açabilir(internet:4).”

            “Bazı iskelet bozuklukları, parmak anormallikleri de genetik hastalıklardandır.Akdeniz anemisi olarak bilinen talosemi hastalığında, çocuklar kendileri için gerekli hemoglobini sağlayamazlar. Halsizlik , solgunluk, iştahsızlık, huzursuzluk, karaciğer ve dalak büyümesi sonucu karın şişliği, sık sık ateşlenme , yüz ve kafa kemiklerinde başlayarak kemiklerde değişiklik ve tipik bir yüz görünümü ortaya çıkar(T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları, 2001,s:10).”

            “Zeka geriliği , alzeimer (unutkanlık), parkinson (titreme), huntington kole (sinir sistemi hastalığı) ve nöron ölümler ile özürlü- ölü doğumlar , akraba evliliğinin neden olduğu hastalık ve ölümlerdir. (internet:5).”

            “Dışarıdan görülmeyen, çocuğun sağlığını etkileyen iç organlardaki anormallikler (kalbin delik olması, böbreklerin bozuk olması...), kabaca normal göründüğü halde, organlarının çalışmasındaki bozukluklar da akraba evliliğinin sakıncalarındandır (internet:3).”

            “ Bu kadarla da kalmayıp, sağırlık , körlük; deri, saç ve gözde renk maddesi eksikliği sonucu, beyaz saça , kırmızı göze ve çok açık tene yol açan albinizm, bebeğin anne sütündeki şekerden yararlanamadığı galaktozemi adı verilen hastalıklar da akraba evliliğinin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır (Sağlık Ansiklopedisi,s:63).”

            “Bazı iskelet bozukları ile parmak anormalliklerinin de  görülme ihtimali yüksektir(Sağlık Bakanlığı Yayınları, 2001,s:11).”         

            “Baş ve gövdenin normal boyutlarda, kol ve bacakların ise aşırı kısa olduğu bir cücelik türü ve  erkeklerde görülen bayanların taşıyıcı olduğu, kanın pıhtılaşmadığı , sıyrığın bile ölüme neden olabildiği hemofili hastalığı da, bu gruba girer(Sağlık Ansiklopedisi , s:63).”

            Ciddi bir toplum sorunu olarak karşımıza çıkan bu kalıtsal hastalıklar kimilerinde sadece fiziksel kusur, kimilerinde sadece zihinsel kusur, bazen de hem fiziksel hem zihinsel kusura neden olmaktadır. Ancak bu hastaların çoğuna sağlanan sosyal destek ve tıbbi rehabilitasyon sınırlı olmaktadır. Ayrıcı bu tedaviler güç ve pahalıdır. Bu nedenle, böyle çocuğa veya çocuklara sahip ailelerin çektiği sıkıntılar da düşünülürse, bu tür hastalıklara karşı daha duyarlı olmamız gerektiği sonucuna varmaktayız.Bu tür hastalıklarda amaç tedavi değil, hastalıkları önleyebilmektir. Alınması gereken en önemli önlem, bu tür evliliklere son vermektir.Riskleri konusunda toplumu bilinçlendirmek gereklidir.

            “Akraba evliliği sonucu ortaya çıkabilecek hastalıkların hepsinin, çocuk doğmadan önce anne karnında iken taranması, teknik olarak  dünyanın hiçbir yerinde mümkün değildir. Ancak ailede tanısı bilinen bir hastalık varsa veya çiftin hasta çocukları varsa  anne karnındaki bebek, bu hastalık açısından incelenebiliyor(internet:2).”

                                         HASTALIKLAR SONRASI YAPILACAKLAR                                                         “Kalıtım yoluyla çocuklarınıza geçeceğini düşündüğünüz bir hastalığınız olduğundan şüpheleniyorsanız, sorununuzu bir doktorla görüşmelisiniz. Şüphelenmekte haklıysanız size genetik uzmanı gönderecektir. Genetik uzman hem sizin ailenizin, hem eşinizin ailesinin sağlık durumu  hakkında bilgi isteyecektir. Eşler arasında kan bağı varsa ya da önceki kuşaklarda  akraba evliliği yapılmışsa durumu dikkate alacak, doğabilecek her sonucu size anlatacaktır.

BAŞVURULACAK SAĞLIK KURULUŞLARI

1)     Ankara Hacettepe Tıp Fakültesi, Çocuk Sağlığı Enstitüsü Klinik Genetik Bölümü ve Hacettepe Tıp Fakültesi Kadın Doğum Bölümü,

2)     Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi, Çocuk Kliniği Klinik Genel Bölümü,

3)     İstanbul Cerrahpaşa Tıp Fakültesi, Klinik Genetik Bölümü,

4)     İzmir Tıp Fakültesi, Klinik Genetik Bölümü (Sağlık Bakanlığı Yayınları,2001,s:13).”