DÜNYADA ESEN RÜZGARLAR

Rüzgarlar dünya üzerinde bulundukları bölgelere göre ve meydana geliş sebeplerine göre isimler alır. Atmosferin genel devri daimine bağlı olarak meydana gelen devamlı rüzgarlar.

Kutuplara doğru esen Kutup Rüzgarları,

40° ve 60° enlemleri arasında kuvvetli esen Batı Rüzgarları,

Kuzey yarımkürede kuzeydoğu yönünden, güney yarımkürede güneydoğu yönünden devamlı ve kuru esen Alize Rüzgarlarıdır.

Yaz ve kış atmosfer basıncında ters yönde değişiklik olması ve bölgede basınç alanları arasında büyük fark olmasından meydana gelen rüzgarlara ise muson rüzgarları denir. Muson rüzgarları yazın karalara, kışın denize doğru eser. Kış musonları soğuk kuru, yaz musonları oldukça nemlidir.

Rüzgarlar bulundukları bölgelere göre de özellikler taşırlar:

Meltemler; karalarla denizler arasında eser. Öğlen vakitleri karalar ısınıp, alçak basınç sahası meydana getirince denizden karaya doğru eser. Gece bunun tesiri çok daha yavaş olur. Bu hava akımları vadilerle dağlar arasında da meydana gelir.

Soğuk mahalli (yerel) rüzgarlar, zaman zaman meydana gelen basınç farkından olur. Adriyatik Denizi ile Fransa'nın Akdeniz sahillerinde eser. Bora ismini de alır.

Sıcak yerel rüzgarlar, İsviçre Alpleri kuzey yamaçlarını etkileyen kuru sıcak rüzgarlardır. Bu rüzgarlara fön de denir.

Yüksek süratli rüzgarlar, ayrıca fırtınalara sebep olurlar. Bu fırtınalardan Hint Okyanusunda esenlere tropik siklon; Meksika ile Kalifornia körfezlerinde esene hurricane; batı Pasifikte esene tayfun, Batı Afrika'da esene tornado denir. Fırtına bazen 300-400 km çapında bir sahayı etkisi altına alır ve saatteki hızı 250 km'yi bulabilir. Bölgelere göre isim alan daha birçok rüzgar cinsi vardır. Meltem, mevsim rüzgarları cinsinden olup, Mayıs ile Eylül aylarında Akdeniz bölgesinde kara ile deniz arasında eser.

Günlük Rüzgarlar _________________________________________    Genel hava basıncının etkisiz olduğu ,durgun olduğu zamanlarda gece ve gündüz arası sıcaklık farklarının yaptığı basınç farklarından oluşan rüzgarlardır. Gündüzleri karalar,denizlerden daha çabuk ısınırlar .Dolayısıyla deniz üzerinde yüksek,kara üserinde de bir alçak basınç alanı oluşur .Bunun sonucunda denizden karaya doğru bir rüzgar başlar.Bu rüzgara deniz meletemi denir.Bu rüzgar hızı,sıcaklık arttıkça artar ve öğlen saatlerinde en fazla hızına ulaşır.hava karardığında ve güneş battığında ise tüm bunların tam tersi yaşanır.Kara daha çabuk soğuduğu için bu seferde karadan denize bir rüzgar esmeye başlar.Buna da kara meltemi denir. Mevsimlik Rüzgarlar ____________________________________________   Deniz ve karaların sıcaklıkları mevsime bağlı olarak değişkenlik gösterir.Buna bağlı olarakta yaz ve kış aylarında farklı basınç alanları oluşur ve farklı rüzgarlar etkili olur. Genelde bu tür rüzgarlar Güney Amerika ile Güney Asya'da etkili olurlar Yerel Rüzgarlar _____________________________________________________________________   Bölgelerde genelde esen hakim rüzgarlardır.Dolayısıyla bölgesel isimlerle söylenirler.Bu rüzgarlar atmosferde gezen gezici alçak ve yüksek basınç merkezlerinin yaptığı rüzgarlardır. Rüzgar Yönleri    Ülkemizde rüzgarlar yönlere göre yandaki gibi isimlendirilirler.Kuzeyli olan rüzgarlar(yıldız,poyraz,karayel) özellikle kış aylarında havayı soğutucu etki yaparlar.Güneyli rüzgarlarsa ısıtıcı etki yaparlar.

     Ülkemizde aralık ayı sonu,ocak ve şubat aylarınca oldukça şiddetli lodos rüzgarları görülür.İstanbul'a denizden gelen bu rüzgar denizi kabartarak,deniz ulaşımına ve denizcilere olumsuz etki yapar.Lodos Ege ve Akdenzide'de kış aylarında şiddetli eser.Yaz aylarında ise genelde kuzeyli rüzgarlar hakimdir.

     Ülkemiz rüzgar bakımından oldukça şanslıdır Çeşme,Bandırma,Mersin,Sinop ve Bandırma'da rüzgarlar genelde durmadan eser.Dolayısıyla bu bölgelerde rüzgarın enerjisinden faydalanırız.Ayrıca Çeşme uluslararası yelken yarışlarının yapıldığı dünyaca ünlü,bol rüzgarlı parkurumuzdur. RÜZGARLAR

Yüksek basınçtan alçak basınca doğru olan hava hareketidir.

Birbirine yakın iki merkezde sıcaklık farkı oluşması durumunda görülecek ilk olay rüzgarın esmeye başlamasıdır.

Rüzgarın Hızında Etkili Olan Faktörler:

1)Basınç merkezleri arasındaki yatay uzaklık: İzobarların sık geçtiği yerde yatay uzaklık azdır. Bu sebeple sürtünme ile hız kaybı da azdır. Bundan dolayı izobarların sık geçtiği yerde rüzgarın hızı fazla iken , izobarların seyrek  geçtiği yerde hız azdır.  

2)Yer şekilleri:Yer şekilleri rüzgara yön verirken , aynı zamanda hızını da etkilerler.

Ör. Engebeli bir alanda rüzgarın hızı azalır.

3)Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi:

Dünyanın dönüş hızının arttığı alanlarda rüzgarın hızı daha azdır. Dönüşten kaynaklanan savrulma sebebiyle.

4)Basınç farkı: Basınç farkı arttıkça rüzgarın hızı ve şiddeti de artar.  

Rüzgarın hızını ölçen alete anemometre denir.

Rüzgarın hızı arttıkça;

İç ısısı düşer ve soğuk rüzgar halini alır.

Geçtiği yerlerin sıcaklığını düşürür.

Buharlaşmayı arttırır. Havanın nem açığı büyür.

Erozyonu arttırır.

Rüzgarın esme yönünü etkileyen faktörler:

1)Basınç merkezlerinin konumu: Rüzgarlar her zaman yüksek basınçtan alçak basınca doğru eserler.

2)Yer şekilleri:Sıradağlar, boğazlar, derin ve uzun vadiler rüzgarların gerçek yönlerini değiştirirler. Rüzgarlar genellikle boğazlara, vadilere uygun eserler.  

Herhangi bir yerde rüzgarın yıl içinde en fazla estiği yöne hakim rüzgar yönü denir. Hakim rüzgar yönü ile yer şekillerinin uzanış doğrultusu arasında bir paralellik vardır. 

3)Dünyanın ekseni çevresindeki hareketi: Bu hareketten dolayı rüzgarlar  K.Y.K.’ de sağa, G.Y.K. ‘ de sola doğru saparak eserler.

RÜZGAR ÇEŞİTLERİ

1. SÜREKLİ RÜZGARLAR

a)Alize Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarından  Ekvatoral A.B alanına doğru olan hava hareketidirler.

Doğu yönlü oldukları için Tropikal Kuşak karalarının doğusuna sürekli olarak yağış bırakırlar.

Ekvatorda yükselerek üstten 30 enlemlerine doğru esen rüzgarlara Ters Alizeler denir. Bu rüzgarlar dönenceler civarında alçalarak çöllerin oluşmasına neden olurlar.

b)Batı Rüzgarları: 30 enlemlerindeki Dinamik Y.B. alanlarından 60 enlemlerindeki Dinamik A.B. alanlarına doğru esen rüzgarlardır.

Batı yönlü olduklarından Ilıman Kuşak karalarının batısına sürekli bol yağış bırakırlar.

c)Kutup Rüzgarları: Kutuplardaki Termik Y.B alanlarından  60 enlemlerindeki Dinamik A.B merkezlerine doğru esen rüzgarlardır.

60 enlemlerinde Batı Rüzgarları ile karşılaşarak cephe oluşumuna neden olurlar.

NOT:Alize ve Batı rüzgarlarının başlangıçtaki sıcaklık ve nem özellikleri birbirine benzer.

Sürekli rüzgarlar bütün yıl birbirine ters yönde eserler ve okyanus akıntılarına neden olurlar.

2. MEVSİMLİK RÜZGARLAR(Muson )

Görüldüğü yerler: Hint yarımadası , Güneydoğu Asya, Meksika ve Gine Körfezi kıyılarıdır.  

Birbirine komşu kıta ve okyanusların mevsimlik ısı farkından doğarlar.

Kışın karadan denize doğru eserler. Bu sebeple soğuk ve kuru olarak eserler.

Yaz mevsiminde denizden karaya doğru estiklerinden beraberinde bol miktarda nem getirirler  ve  yağış bırakırlar. Dünyanın en fazla yağış alan yeri Muson Asyası'nda Çerapunçi (Hindista'nın K.Doğusundadır. Yıllık ortalama 12.000 mm yağışalır.) dir.

Etkili olduğu adalara rüzgar sürekli olarak denizler üzerinden geldiği için bütün yıl boyunca  yağışlıdır.

Yön değiştirdikleri Ocak ve Temmuz aylarında dev dalgalar  olur.

3. YEREL RÜZGARLAR

a)Meltemler:Günlük ısınma farkından doğarlar. Etki alanları dardır.

Kara-deniz meltemleri: Kara ve denizlerin günlük ısınma farkı sonucu oluşurlar.  

Gündüzdeniz meltemi, gece kara meltemi oluşur. Ege kıyılarında yazın öğleden sonra denizden esen İmbat rüzgarı deniz meltemine örnektir.

NOT: Deniz meltemi kısa mesafelerden sıcak karaya doğru estiği için yağış bırakmaz. Sadece havayı serinletir.

Dağ ve vadi meltemi: Dağ ve vadilerin farklı ısınması sonucu oluşurlar. Bunda güneş ışınlarını alma açısı ve nem oranlarının farklı olması etkilidir.   

Dağlarda nem oranı az olduğundan vadi ve ovalara göre daha erken ısınır, daha erken soğur. Gündüz vadi meltemi, gece ise dağ meltemi olur. NOT: Muson rüzgarları ile meltem rüzgarları arasındaki benzerlik devirli olmalarıdır.

b)Sıcak Yerel Rüzgarlar

1)Föhn Rüzgarları:Bir dağ yamacını aşarak diğer yamaçtan aşağı doğru esen rüzgarın sıcaklığı artar. Çevrede nem açığı oluşur. Bitkilere kurutucu etki yapan bu tip rüzgarlara Föhn rüzgarları denir.  

Bu rüzgarların oluşmasında  yer şekilleri etkilidir.

Rüzgarlar geldikleri yerin sıcaklığını gittiği yere taşırlar. Föhn rüzgarları bu genellemeye uymaz.

Türkiye’de Kuzey Anadolu dağları ile Toroslar’da  etkilidir.

2)Sirokko: Büyük Sahradan  İtalya’nın güneyine doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır. Akdeniz’den geçerken nem aldığından İtalya’nın güney kıyılarına yağış bırakır.  

3)Hamsin: Mısır’dan Akdeniz’in doğusuna doğru esen sıcak ve kuru rüzgardır.

c)Soğuk yerel rüzgarlar:

1)Mistral: Kışın ve ilkbaharda Fransa’dan Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır.

2)Bora: Dalmaçya kıyılarının gerisindeki dağlardan Akdeniz’e  doğru esen soğuk rüzgardır.

3)Krivetz: Romanya’dan  Karadeniz’e doğru esen soğuk rüzgardır.

4)Etezyen:Ege Kıyılarına  yazın kuzeyden esen soğuk rüzgardır. Asor Y.B etkisiyle oluşur.

d)Tropikal Siklonlar: Tropikal kuşakta ani basınç düşmesi  ile oluşan çok şiddetli rüzgarlardır. Bu rüzgarlara  Hurricane, Tornado, Kasırga,Hortum gibi isimler verilir.  

TÜRKİYE'DE ETKİLİ OLAN RÜZGARLAR

Türkiye Batı rüzgarları kuşağındadır.Ancak yerşekillerinden dolayı bu rüzgarların etkisi görülmez. Yurdumuz daha çok yerel rüzgarların etkisindedir.