Fonksiyon Kriteri

Bir şehrin büyüklüğü, yani barındırdığı nüfusun giderek artması, onun tarım dışındaki sektörlere daha fazla sahip olmasına zemin hazırlar. Gerçekten 10.000 vedaha fazla nüfuslu şehirlerimizde tarım sektöründe çalışan nüfus, faal nüfusun %10'unu pek aşmazken, nüfusun artmasına bağlı olarak başta sanayi ve genel hizmetler olmak üzere tarım dışı faaliyetler daha fazla önem kazanır. O halde bir yerleşmenin şehir sayılabilmesi için çalışan, faal nüfusun en azından %50'sinden fazlasının geçimini tarım dışı sektörlerden sağlıyor olması beklenir. Başka kelimelerle şehirli nüfus büyük ölçüde topraktan kopmuş olmalıdır

Sonuçta şehrin genel bir tanımını yapmak gerekirse; "Şehir, bir plan dahilinde kurulmuş ve gelişen, onbinlerce insanı barındıran ve insanların geçiminde tarım dışı kaynakların hakim olduğu, toplu ve en büyük yerleşme birimidir" denilebilir.

Şehirlerin Sınıflandırılması

Şehirler, kuruluş dönemi, kapladığı alan, nüfusu veya fonksiyonları gibi pek çok kriter kullanılarak sınıflandırılabilir. Ancak coğrafi yönden yapılan sınıflandırmalarda çoğu kez nüfus ve fonksiyon kriterleri kullanılmaktadır.

1. Nüfuslarına Göre Şehirlerin Sınıflandırılması

Nüfus miktarlarına göre ülkemiz şehirleri şu şekilde sınıflandırılabilir; Bu nüfus grupları dikkate alındığında 1990 nüfus sayımı sonuçlarına göre ülkemizde megakent yoktur. Ancak en yakın aday 6.620.000 kişilik nüfusu ile kuşkusuz İstanbul'dur. Metropolitan şehir sayımız üç olup, bu gruba İstanbul, Ankara ve İzmir girer. Büyük şehir olarak tanımladığımız 100.0001 - 1.000.000 arasında nüfuslu şehir sayımız 40, küçük şehir sayımız ise 407'dir.

2. Fonksiyonlarına Göre Şehirlerin Sınıflandırılması

Fonksiyon kriterine göre yapılan sınıflandırmada ise tarım, sanayi, kültür, idari yapı ve askeri özelilkler dikkate alınır ve bazen bu özelliklerden (fonksiyonlardan) biri ağır basarken, bazen birden fazla fonksiyon ön plana çıkabilir.

T Ü R K İ Y E ' D E Y E R L E Ş M E

Nüfuslarına Göre Şehirlerin Sınıflandırılması

Şehir Nüfusu Tanımı

10.001 - 100.000 Küçük şehir

100.001 - 1.000.000 Büyük şehir

1.000.001 - 10.000.000 Metropolitan / Metropol (uydu kentleri vardır)

10.000.001 + Megakent

Bu nüfus grupları dikkate alındığında 1990 nüfus sayımı sonuçlarına göre ülkemizde megakent yoktur. Ancak en yakın aday 6.620.000 kişilik nüfusu ile kuşkusuz İstanbul'dur.

Metropolitan şehir sayımız üç olup, bu gruba İstanbul, Ankara ve İzmir girer. Büyük şehir olarak tanımladığımız 100.0001 - 1.000.000 arasında nüfuslu şehir sayımız 40, küçük şehir sayımız ise 407'dir.

Fonksiyonlarına Göre Şehirlerin Sınıflandırılması

Fonksiyon kriterine göre yapılan sınıflandırmada ise tarım, sanayi, kültür, idari yapı ve askeri özelilkler dikkate alınır ve bazen bu özelliklerden (fonksiyonlardan) biri ağır basarken, bazen birden fazla fonksiyon ön plana çıkabilir.

Tarım Şehirleri

Bu şehirler genellikle nüfusu 100.000'i aşmayan, tarımsal etkinliklerin ön plana çıktığı şehirlerdir. Bu şehirlerde çoğunlukta tarıma dayalı küçük sanayi kolları da bulunur.

Örnek olarak; Karadeniz'de Giresun, Rize, Düzce, Bafra, Niksar, Erbaa, Marmara

bölgesinde Kırklareli, İnegöl, Lüleburgaz, Ege'de alüvyal ovalarda kurulmuş bulunan Akhisar, Bergama, Turgutlu, Salihli, Alaşehir, Ödemiş, Bayındır, Söke ve Tire, Akdeniz'de Kadirli, Ceyhan, Burdur ve Mut, İç Anadolu'da Karaman, Aksaray, Akşehir, Kırşehir, Nevşehir ve Niğde, Doğu Anadolu'da Iğdır, Bayburt, Erzincan, Ağrı, Kars ve Muş, Güneydoğu Anadolu'da ise hemen hemen tüm şehirlerden bahsedilebilir.

Ticaret Şehirleri

Ticaret şehirlerin ana fonksiyonlarından biridir. Ancak ticaretin şehirde baskın bir karakter kazanması için şehrin önemli ulaşım yolları üzerinde de bulunması gerekir. Bunun yanı sıra yerleşmede ticari değeri olan üretim de yapılmalıdır. Ülkemizde ana yol güzergahında bulunan ve hinterlandı geniş olan bazı şehirlerimiz ticaret fonksiyonu sayesinde ön plana çıkmışlardır. Örnek olarak İstanbul, İzmir, Trabzon ve Samsun verilebilir. Bu şehirler hem limana sahiptir hem de önemli karayollarının bağlantısı üzerinde bulunurlar.

Sanayi Şehirleri

Şehrin gelirinde sanayi ürünlerinin payının önemli olduğu yerleşmeler bu gruba girerler. Söz konusu yerleşmelerdeki sanayi tesisleri, şehire olduğu gibi, aynı zamanda ülke ekonomisine de ciddi katkı sağlarlar. Örnek olarak, İstanbul, İzmit, Adapazarı, Bursa, İzmir, Denizli, Gaziantep, Adana, Batman, Karabük, Karadeniz Ereğlisi, Kırıkkale, Seydişehir ve İskenderun verilebilir.

İdari Şehirler

Ülkemizin en büyük idari şehri Ankara'dır. Nitekim Ankara'nın büyüyüp gelişmesinde başşehrimiz olması önemli rol oynamıştır. Şehirde pekçok resmi kuruluşun yanısıra yabancı ülkelerin elçilikleri, konsolosluklar bulunmaktadır. Ankara'da yaşayan yüzbinlerce memur, şehre aynı zamanda kültür ve ticaret fonksiyonlarını da getirmiştir.

Askeri Şehirler

Bazı şehirlerimizde veya yakın çevrelerinde büyük askeri birlikler ve binlerce asker bulunmakta ve bu duruma bağlı olarak şehrin üretim ve tüketiminde önemli artışlar olmaktadır. Askeri birlikler aynı zamanda o şehirlerdeki diğer sektörlerin canlanıp ilerlemesine de sebep olurlar. Sarıkamış, Erzurum, Erzincan, Konya ve Malatya şehirlerinin gelişmelerinde askeri fonksiyonun da çok önemli payı mevcuttur.

Kültürel Şehirler

Büyük şehirlerimizden İstanbul, Ankara, İzmir, Adana ve Bursa aynı zamanda kültürel faaliyetlerin, çeşitli eğitim ve sağlık kuruluşlarının, basın-yayın tesislerinin de yoğunlaştığı şehirlerdir. Söz konusu kültürel etkinlikler şehrin gelişmesinde önemli rol oynarlar.

Turizm Şehirleri

Bazı şehirlerimiz gelirini önemli ölçüde turizmden sağlarlar. Turizm öyle bir sektördür ki, ulaşım, ticaret, inşaat gibi pekçok diğer sektörü de canlandırır. Turizm aynı zamanda şehrin yanısıra bölge ve ülke kalkınmasına da katkı yapar. İstanbul, İzmir, Antalya, Alanya, Kuşadası, Marmaris, Çeşme, Bodrum, Nevşehir, Göreme, Fethiye ve Bursa ülkemizin önemli turistlik şehirleri arasındadır.