TRABLUSGARP SAVAŞI

            Trablusgarp ve Bingazi Kanuni Sultan Süleyman döneminde 1551 yılında Osmanlı hanedanlığı hakimiyetine geçti ( Rehber Ansiklopedisi, 16.cilt). 19. yüzyılda Garb Ocakları denen Cezayir- Tunus- Fas ve Trablusgarb’tan Osmanlı’nın elinde sadece Trablusgarb kalmıştı ( Kutay,1992). İtalya ise bu dönemde sanayi devriminin bir sonucu olan sömürgeciliğin de etkisiyle hammadde ve Pazar arayışı içerisine girmiştir. Trablusgarb’ın Kuzey Afrika’ da Osmanlı gözetiminden uzak kalan tek toprak parçası olmasını fırsat bilip dikkatini bu bölge üzerine yoğunlaştırmıştır.

            Bu dönemde Avrupa devletleri Osmanlı topraklarını işgal etmeye başlamıştı. Bu kargaşalığı fırsat bilen İtalya “28 Eylül 1911’de yirmidört saat  müddetli bir ültimatom verdi” (Kutay,1992:235 ). Nota süresi dolmadan da bölgeye asker sevketmiştir. Trablusgarb bölgesinde yaşayan İtalyanlar kendilerine kötü muamele edildiğini söylüyorlardı. Bunu da savaşın çıkması için bir sebep olarak görüyorlardı ( Okul Tercüman Ansiklopedisi ).

            Trablusgarp Osmanlı topraklarından epey uzakta olduğu için bölgede az sayıda Türk askeri vardı. Bu durumdan cesaret alan  İtalyanlar Trablusgarb’a saldırdı. Başarılı Türk ordusu İtalyanlar’ı ülkeye sokmayarak püskürtmüştür. Savaş lehimize devam ediyor gibi gözükse de Balkanlardaki azınlıklar ayaklanmasıyla iki cephede savaşmak zorunda kalan Osmanlılar Trablusgarb’ta barış masasına oturmak zorunda kalmıştır. 15 Ekim 1912 tarihinde İtalya ile Osmanlı arasında Uşi Antlaşması imzalandı. Anlaşmaya göre,

1-) Trablusgarp ve Bingazi İtalya’nın kontrolüne bırakılacak

2-) Trablusgarb ve Bingazi dini olarak halifeye bağlı olacak

3-) Rodos ve 12 ada geçici olarak İtalya’ da kalacak ( İtalya bu adaları bir daha geri vermedi.II. Dünya savaşında İtalya yenildiği için adalar Yunanistan’a verildi).

4-) Kapitülasyonların  kaldırılması konusunda İtalya Osmanlı devletine siyasi destek verecek.

5-) Trablusgarb ve Bingazi’nin  Duyum-u Umumiye’ye ödediği taksitleri bundan sonra İtalya ödeyecek (Rehber Anksiklopedisi,16.cilt ).

            Anlaşmanın en önemli sonucu ise,Osmanlı Kuzey Afrika’daki son toprak parçası olan Trablusgarb’ı kaybetmiş olduğudur. Ayrıca Osmanlı devletinin güçsüzlüğünü gören Balkan devletleri Osmanlıya saldırma konusunda cearetlenmişlerdir.

BALKAN SAVAŞLARI (1912- 1913 )

            “Balkan Yarımadasında sadece Arnavutluk ve Makedonya Osmanlı devletinin egemenliğinde idi. Ama Balkan Devletlerinin hepsi gözünü bu güzel toprak parçasına dikmişti”.

1

            Balkan devletleri ise bu  dönemde Fransız ihtilalinin bir sonucu olan milliyetçilik akımının da etkisiyle ulus devlet olma sürecine girmişlerdir. Tek başlarına bu ideallerini gerçekleştiremeyeceklerini bilen Balkan Devletleri Osmanlı devletine karşı İttifak oluşturmuştur.Balkan savaşları iki aşamada gerçekleştirilmiştir. Bunlar:

1-) I. Balkan Savaşı:

            Balkan savaşlarının çıkmasında Rusya’nın Balkan devletleri üzerindeki kışkırtması da etkili olmuştur (Eren,1999). Rusya’nın örgütlenmesiyle “ 8 Ekim 1912 Bulgaristan, Yunanistan, Sırbistan ve Karadağ birleşerek Trablusgarb savaşıyla meşgul olan Osmanlı devletine karşı savaş açtılar”.

            Bu dönemde Osmanlı’da ordu içi çekişmeler de vardı.İttihat ve Terakki yanlısı olan subaylarla      “ Halaskaranı Zabitan” adlı İttihat ve Terakki’ ye karşı olan zabitlar arasındaki çekişme Osmanlının savaş cepheleri dışında da yıprandığını gösteren delillerden birisidir ( Kutay,1992 ). Hem savaş cephelerindeki düşman taarruzuna hem de ordu içindeki çekişmelere dayanamayan Osmanlı birlikleri  Bulgar, Yunan ve Sırp taarruzları karşısında ayıp kayıplar verdi. Bu kayıpları fırsat bilen “büyük devletler, 17 Ocakta Osmanlı devletine verdikleri bir nota ile, Edirne’nin Bulgaristan’ a bırakılmasını istediler. Kamil Paşa’ nın Edirne’den vazgeçmeye karar verdiğini düşünen İttihatçılar, bir hükümet darbesi ( Babıali baskını ) ile Kamil  Paşa’ yı devirdiler (23 Ocak 1913 ) ve Mahmut  Şevket Paşa’nın başkanlığında yeni bir hükümet kurulmasını sağladılar.

            Osmanlı Devleti’nin isteği üzerine, 17 Aralık 1912’de toplanan Londra konferansında, Balkan devletleri ve onların avukatlığını yapan Avrupa devletlerinin (Avusturya, Almanya, İngiltere ve Rusya) isteklerini kabul ettirebilecek nitelik taşımadığı için Türk hükümeti görüşmelerden çekildi.

            Yeni hükümet, 30 Ocak 1913’de Edirne’yi bırakmayı reddettiğini bildirdi. Bu durum karşısında 3 Şubat 1913’te yeniden başlayan savaş, yine Osmanlı devleti aleyhine gelişti. 21 Şubat’ta Yanya, 26 Şubat’ta Edirne ve 22 Nisan’da İşkodra düştü. Osmanlı devletinin isteği üzerine Bulgarlar ile yeni bir ateşkes yapıldı. 30 Mayıs 1913’te Londra’da imzalanan barış antlaşmasıyla “I. Balkan savaşı son bulmuş oldu.

LONDRA ANTLAŞMASI (30 Mayıs 1913)

“Bu anlaşmaya göre; 1) Trakya’da Osmanlı- Bulgar sınırı Midye – Enez Hattı oldu.

2) Trakya, Edirne  Bulgaristan ‘a

3) Güney Makedonya, Selanik ve Girit Yunanistan’a

4) Kuzey ve Orta Makedonya Sırbistan’a

5) Silistre Romanya’ ya verildi.

6) Arnavutluğun bağımsızlığı kabul edildi “.

2

Böylelikle bağımsızlığını son kazanan Balkan ülkesi Arnavutluk oldu.

            Balkan Savaşını Balkanlardaki Türkler ve Müslümanlar açısından değerlendirecek olursak Makedonya, Trakya ve Rumeli’ nin diğer yerlerinde yaşayan Türkler ve Türk olmayan Müslümanlar için tam bir felaket oldu . Bu savaşta, Balkan müttefik orduları, terör çeteleri ve yerli Hıristiyanlar yüzbinlerce Türk’ü katlettiler, vücut organlarını kestiler, sakat bıraktılar, fırınlarda ve diğer yerlerde yaktıkları büyük ateşlere yüzlerce insanı attılar.

2-) II. Balkan Savaşı:

            I. Balkan Savaşı sonucunda Osmanlıdan aldıkların toprakların paylaşımı konusunda Balkan devletleri anlaşmazlığa düşmüştür. Bu durum II.Balkan savaşının çıkmasına neden olmuştur. Balkan devletlerini birbirine düşüren en büyük etken Makedonya’yı paylaşamamalarıdır.

            Bulgaristan’ın Makedonya’yı elde etmeyi istemesinin sebebi ise 1878 Ayastefanos  Anlaşmasıyla gerçekleştirmeyi düşündüğü “Büyük Bulgaristan” projesini hayata geçirebilmektedir. “Böylelikle, bir taraftan Ege denizi üzerinde önemli bir hakimiyet sağlayacağı gibi, diğer taraftan Adriyatik denizine yönelikte stratejik bir avantaj temin etmiş olacaktı”.

“Bulgaristan ‘’düşmanımın dostu benim düşmanıdır’’ düsturundan hareketle, kendisine karşı birleşen Yunanistan ve Sırbistan 29 Haziran 1913’te aniden saldırdı” (Eren, 1999: 488). Böylece II.Balkan savaşı resmen başlamış oldu.

Kısa sürede savaş yayıldı, Karadağ ve Romanya da Bulgaristan’a karşı savaşa girdiler. Osmanlı Devleti de, Balkan Devletleri arasında bu anlaşmazlıklardan yararlanarak Bulgaristan’a savaş ilan etti.

Mustafa Kemal’in başkanlığındaki Bolayır Kolordusu 15 Temmuz 1913’de Keşan’ı, 17 Temmuzda Enez ve İpsala’yı,18 Temmuzda Uzunköprü’yü,21 Temmuzda da Karaağaç ve Dimetoka’yı alarak Edirne’ye girdi. Bulgaristan 31 Temmuzda ateşkes istedi, 10 Ağustosta Bükreş antlaşması imzalandı.

BÜKREŞ ANLAŞMASI (10 Ağustos 1913) Balkan Devletleri-Bulgaristan

“Bu antlaşma Balkan devletleri ile Bulgaristan arasında yapılmıştır.

Maddeleri:

1)     Bulgaristan, Dobruca ve Silistre’yi Romanya’ya verecek.

2)     Manastır, Üsküp, İştip ve Piriştine Bulgarlardan alınarak Sırbistan’a verilecek.

3)     Bulgaristan, I.Balkan savaşı sonunda aldığı Selanik, Serez, Drama ve Dedeağaç’ı Yunanistan’a bırakacak” .

Bulgaristan’ın Balkan Devletleriyle imzaladığı bu anlaşmanın ardından Osmanlıyla da bir anlaşma imzalamıştır.

İSTANBUL ANLAŞMASI (29 Eylül 1913) Osmanlı-Bulgaristan

1)     İki devlet arasında Meriç  nehri sınır olarak kabul edildi.

3

2)     Bulgaristan, Edirne  ve Dobruca’yı Osmanlı devletine bırakmayı kabul etti.

3)     Ayrıca bu anlaşmayla Bulgaristan’da kalan Türklerin her türlü din, mezhep ve ibadet  özgürlükleri teminat altına alındı.

4)     Bulgaristan, Osmanlı devletinin batıda kara sınırına sahip olduğu tek ülke oldu.

5)     Türklere azınlık statüsü veren bu anlaşma ile Türkler Bulgarlarla eşit haklara sahip hale geldi.

6)     Bunun yanında isteyenlerin 4 yıl içinde göç edebilmelerine imkan tanındı

            ATİNA ANLAŞMASI (14 Kasım 1913) Osmanlı -Yunanistan

            “Balkan savaşlarından sonra, Yunanistan ile  Osmanlı devleti arasında, 14 Kasım 1913’te yapılan Atina anlaşmasında, iki devlet arasındaki en büyük problem olan Ege adalarının büyük bir bölümü Yunanistan’a bırakıldı. Girit Adası kesin olarak Yunanistan’a bırakıldı. Yunanistan’da kalan Türk azınlığın hakları da güvence altına alındı”

            İSTANBUL ANLAŞMASI (13 Mart 1914) Osmanlı- Sırbistan

            Balkan savaşları sonrası, 13 Mart  1914’te İstanbul’da Sırbistan ile Osmanlı devleti arasında yapılan anlaşma ile, Sırbistan sınırları içerisinde kalan Türklerin ve Türklere ait taşınmaz malların durumu düzenlenmiş oldu

Balkan Savaşlarından Genel Olarak Çıkarılabilecek Sonuçlar

·        Balkan savaşlarıyla Osmanlı devleti tarihinin en ağır yenilgisine uğrayarak sınırlarını Adriyatik kıyılarından Meriç nehrine kadar çekmek zorunda  kaldı.

·        Rumeli toprakları terk edildi. Balkanlardaki binlerce Türk’ün yaşadığı toprakları terketmesine neden olmuş ve büyük göç hareketleri yaşanmıştır.

·        Balkan savaşı, balkanlardaki dengeleri büyük oranda değiştirmiş, yeni olarak Arnavutluk kurulmuştur. Balkan savaşı,Avrupa  devletlerini de etkilemiş bloklar arasındaki gerginliği arttırmış, silahlanma yarışı  hızlanmış,bu da I.Dünya savaşının çıkmasına neden olmuştur( Eren,2004).