1.       PALEOLOTİK ÇAĞ SANATI ( 600.000 – 14.000 )

( ESKİ TAŞ – YONTMA TAŞ) – ( AVCILIK – TOPLAYICILIK DÖNEMİ )

Yaygın olarak eski taş ( yontma taş ) veya paleolotik  çağ adlarıyla bilinen Avcılık – Toplayıcılık dönemi kültür tarihinin en uzun dönemidir:İnsanın yeryüzünde belirmesiyle başlar ve günümüzden 14.000 yıl öncesine kadar devam eder.Bu dönemin belirleyici özelliği insanların sadece avlanarak ve yenilenebilir bitkileri toplayarak beslenmeleridir.

·         Alt Paleolotik

Paleolotik çağ genellikle “ Buzul Çağı “ olarak bilinirse de aslında çevrimsel iklim değişiklikleri dönemidir. Son 2 milyon içinde 7 buzullaşma,6 sıcak dönemin yaşandığı bilinmektedir.Bu iklim değişiklikleri bitki ve hayvan türlerinin dağılımını değil,insanların yaşam biçimlerini etkilemiştir.

Irmak kenarında yaşayan bu insanlar,dönemin başında akarsu yataklarında aşınarak yüzeyi kendiliğinden yuvarlak ve pürüzsüz hale gelmiş sert taşları kırarak ilk aletleri yaptılar.Çay taşı veya çakıltaşı aletler olarak adlandırılan bu kesici ve parçalayıcı aletler de sadece kullanılacak yüzeyi biçimlendirmekle yetinmişlerdir.Bu insanlar kendilerini taşlardan kabaca yontukları balta ve kamalarla savunuyorlardı.İlk standart alet olan çok işlevli “ el baltaları “ 500.000 yıl önce görülmeye başlandı;yaklaşık 100.000 yıllarına kadar avcı – toplayıcı kültürlerin temel aleti olarak kaldı.

·         Orta Paleolotik

Bu dönemde 100.000 – 40.000 yılları arasında yaşayan Neendertal insanın ortaya çıkışıyla alet yapım teknolojisinde değişmeler oldu.El baltası gibi çok işlevli aletler yerini her iş için yapılmış aletlere bıraktı.Mızrak, kargı ucu gibi av aletleri ile deri ve tahta kazımaya yarayan aletler yapıldı.

·         Üst Paleolotik

Üst paleolotik,bugün yaşamakta olan Homo Sapiens insanının yeryüzünde belirdiği ve insanların alet çantasının giderek çeşitlendiği dönemdir.Bu dönemde tahtadan,kemikten takılar,küçük aletler yapılmış,deriden elbise,bitkilerden,kamışlardan sepetler yapılmıştır.Dönemin sonunda ise kadın heykelciklerinin yapıldığı,mağara duvarlarına resimler çizildiği görülür.Böylece ilk inançların belirdiği anlaşılır.

Heykellerin vücut şekilleri abartılmış ve basitleştirilmiştir.Bu tip kadın heykelciklerine Asya – Avrupa ve Afrika’nın çeşitli yerlerinde çok sayıda rastlanılmış olup dünya müzelerinde sergilenmektedir.Kadının doğurgan olması nedeniyle bereket sembolü sayılan bu kadın heykellerine Venüs adı verilmiştir.

En tanınmış kadın heykelciklerine örnek :

WILLENDORF :Avusturya’nın Willendorf’da bulunduğu için bu adı almıştır.Kireç taşından yapılmıştır.11 cm boyundadır.Göğüsler ve vücut büyük ölçüde abartılmış,kollar hafifçe belirtilmiştir.Başı böğürtleni andırmaktadır üzerinde boya izleri vardır.

LESPUGEU VENÜSÜ :Fildişinden yapılmış,15 cm boyutundadır.Vücut bir takım yuvarlak ve kürelerin üst üste konulmasıyla betimlenmiştir.

BRASSEMPOUY VENÜSÜ :Fildişinden yapılmış 4 cm yüksekliğinde bir kadın başıdır.Vücudu kırılmış ve kaybolmuştur.

Paleolitik çağın bu kadın heykelciklerinden sonra geyik kemiklerine,mağara duvarlarına,taşlara kazılmış hayvan figürleri gelir.Bu figürler başarıyla anlatılmış çok sayıda geyik,yabani öküz,yaban domuz ve mamut gibi hayvanlardır.Bunlar kazıma olarak yapılan resimler olup boya olarak odun kömürü,Manganez toprağı,tebeşiri kullanmışlardır.Bu renklerde karşılaştığımız renkler siyah,kahverengi,sarı ve kırmızıdır.

Dünyanın ilk sanat yapıtlarının tamamı Homosapienslerin  avcılık ekonomisiyle ilgilidir.Neendertal insanı döneminin kendini resimlerle ifade ettiğine ilişkin herhangi bir kanıt yoktur.Öte yandan Güney Batı Fransa’da bulunan Lascaux ve İspanya’da bulunan Altamma mağaralarındaki sanat ürünleri belirli bir ustalığın izlerini taşımaktadır.Üst Paleolitik döneme ait bu yapıtlar 1875 yılarında keşfedildiğinde kimse bunların gerçek olduğuna inanmak istememişti.Hatta bir Fransız arkeoloğu bu yapıtlar için “ Bunlar sanatın çocukluğu ama çocuk sanatı değil “ demiştir.

Mağara sanatını açıklamak için çeşitli savlar ileri sürülmüştür.Bu savların en basiti “ Sanat Sanat içindir “ şeklinde özetlenebilir.Bu konu üzerinde çalışan ve paleolitik sanatı dünyaya tanıtan Henry Breuil tarafından ileri sürülerek uzun bir süre benimsenen görüşe göre gerçek amaç av hayvanının resmini yaparak onu büyü etkisi altına almak ve insanla hayvan arasında totemik bir bağlantı kurmaktı.

Mağara duvarlarında resmedilmiş hayvanlar üzerinde parmakları açık eller bulunmaktadır.Hayvanlar çoğunlukla bir okla yaralı haldedir.Bunlar sahip olma işareti olarak kabul edilirse sanatın doğuşunda sihir ve büyü karakteri var demektir.Ancak bu sihir,büyü özelliği örneğin bir insana saldıran öküz yada savaş sahnelerini açıklamada yeterli olamamaktadır.

Paleolitik çağ resimlerinin genel özellikleri ; Çağın başlarında çizgisel karakter taşıyan resimlerin çağın sonlarına doğru renk lekeleri ile çalışılmasıdır.

ANADOLU’DA PALEOLİTİK ÇAĞIN EN ÖNEMLİ BULUNTU MERKEZLERİ :

 Anadolu’da paleolitik çağa ait ilk bulgu 1894 yılında Birecik’te ( Şanlıurfa ) ortaya çıkarılmıştır.

·         Alt Paleolitik Dönem

Alt paleolitik’in ileri aşamalarına,yaklaşık 250.000 – 100.000 yılları arasındaki döneme ait izler Anadolu’da oldukça fazladır.Bu dönemin buluntularına Şanlıurfa,Gaziantep,Antakya’da rastlanır.Bu bölgedeki en önemli merkezler Adıyaman yakınlarındaki Şehremuztepe  ile Gaziantep’teki ülük çevresidir.

·         Orta Paleolitik Dönem

Bu döneme ait buluntu merkezleri daha çok Akdeniz Bölgesinde toplanmıştır.Bu dönemi yansıtan yerlerin başında Antalya yakınlarındaki Karain Mağarası gelir;Yine önemli bir buluntu yeride Antakya Samandağ yakınlarındaki Merdivenli mağara’dır.

·         Son Paleolitik Dönem

Günümüzden 14.000 yıl öncesine kadar son paleolitik dönemi en iyi temsil eden yer ise yine  Karain mağarası’dır.Aynı bölgede Beldibi,Belbaşı Merdivenli Mağara,İstanbul’daki Ağaçlı Kumluğu’da önemli merkezler arasında sayılır.

Yarımburgaz Mağarası :İstanbul’daki Küçükçekmece Gölü’nün 1,5 km kuzeyinde bulunan yarımburgaz mağarası iki bölümden oluşur.Uygun tüneli andıran alt mağara ile buna bağlı geniş bir hol görünümündeki üst mağara şeklindedir.İstanbul bölgesinin 1 milyon yıllık geçmişini yansıtan bir bant kaydı gibidir.İstanbul dünyada sayılı yerlerden biridir.Aşağı mağara duvarlarında dönemi saptanamayan kayık resimleri bulunmuştur.

Karain Mağarası :Karain mağarası Akdeniz çevresinin 200.000 yıllık kültür sürecini katmanlar halinde yansıtan en önemli paleolitik çağ merkezlerinden biridir.Antalya’nın 30 km kuzey batısında,Toros dağlarının Akdeniz’e bakan yamacında denizden 650 metre yüksekliğindedir.Birbirine karmaşık geçitlerle bağlı üç ana boşluktan oluşur.Alt paleolitik’ten Kalkolitik çağa kadar sürekli olarak kullanılmıştır.

Sosyal Bilgiler Öğretmeni İbrahim Başak (Kervanci63)